โครงงาน

โครงงาน


เรื่อง สำรวจสวนประวัติศาสตร์ ป๋าเปรม

โดย
นางสาวธันยพร เพชรบุรี เลขที่ 7
นายภูดิศ สนิทมัจโร เลขที่ 15
นางสาวสิรีธร จันทร์ลอย เลขที่ 29
นายปฏิพล บินหมัด เลขที่ 36
นางสาวปัณชนิตย์ พาหุมันโต เลขที่ 45
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5/10

คุณครูที่ปรึกษา คุณครูการุนย์ สุวรรณรักษา

โรงเรียนวรนารีเฉลิม จังหวัดสงขลา อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา




รายงานฉบับนี้เป็นส่วนหนึ่งของการเรียนการสอนแบบโครงงาน ระดับ ม.5
รายวิชา ส32103 วิชาประวัติศาสตร์ไทย
ภาคเรียนที่ 1 ปีการศึกษา 2553

บทคัดย่อ

โครงงานสำรวจสวนประวัติศาสตร์ จัดทำขึ้นเพื่อเป็นการทำผลงานในการเรียนวิชาประวัติศาสตร์ไทย เพื่อฝึกทักษะในเรื่องของวิธีการทางประวัติศาสตร์ รวมถึงเป็นการใช้เวลาว่างให้เกิดประโยชน์โดยในการทำโครงงานชิ้นนี้ เราได้ไปศึกษา ณ สวนประวัติศาสตร์
พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ และได้รวบรวมความรู้ข้อมูล มาจัดทำเป็นโครงงาน



กิตติกรรมประกาศ

โครงงานสำรวจสวนประวัติศาสตร์ได้รับความอนุเคราะห์จากผู้ปกครองของ
นางสาวธันยพร เพชรบุรี ได้เสียสละเวลาไปรับไปส่งและค่าใช้จ่ายในการเข้าชมหอประวัติและวิทยากร นางสุนิฐา ทองมณี ที่แนะนำและให้ความรู้แกคณะของกลุ่มดิฉัน















บทที่ 1
บทนำ

ที่มาและความสำคัญ สวนประวัติศาสตร์ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ตั้งอยู่บริเวณเชิงสะพานติณสูลานนท์ ตำบลพะวง อำเภอเมืองสงขลา จังหวัดสงขลา เป็นสถานที่ที่ชาวสงขลาและผู้มีจิตศรัทธาในคุณความดี ความเสียสละของ ฯพณฯ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ประธานองคมนตรีและรัฐบุรุษ ร่วมมือกันจัดสร้างขึ้นเพื่อเชิดชูเกียรติ โดยสร้างอาคารอเนกประสงค์ เพื่อเป็นสถานที่ประชุมสัมมนาระดับนานาชาติ ปัจจุบันปรับปรุงเป็นหอประวัติ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ปรับปรุงสภาพภูมิทัศน์โดยรอบบริเวณเป็น สวนสาธารณะ แหล่งเรียนรู้ป่าชายเลน ค่ายพักแรม(Camping) เป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจ และเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญแหล่งหนึ่งของจังหวัดสงขลา

วัตถุประสงค์
1. เพื่อฝึกทักษะการทำโครงงาน
2. เพื่อทำผลงานในวิชาประวัติศาสตร์ไทย
3. เพื่อฝึกทักษะเกี่ยวกับวิธีการทางประวัติศาสตร์




ขอบเขตของการศึกษา
1. ไปทัศนะศึกษาเป็นกลุ่ม ณ สวนประวัติศาสตร์วันที่ 17 ก.ค. 53
2. รวบรวมข้อมูลเป็นกลุ่ม 23 ส.ค. 53






บทที่2
เอกสารที่เกี่ยวข้อง

ประวัติความเป็นมา
สวนประวัติศาสตร์ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ตั้งอยู่บริเวณเชิงสะพานติณสูลานนท์ ตำบลพะวง อำเภอเมืองสงขลา จังหวัดสงขลา เป็นสถานที่ที่ชาวสงขลาและผู้มีจิตศรัทธาในคุณความดี ความเสียสละของ ฯพณฯ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ประธานองคมนตรีและรัฐบุรุษ ร่วมมือกันจัดสร้างขึ้นเพื่อเชิดชูเกียรติ โดยสร้างอาคารอเนกประสงค์ เพื่อเป็นสถานที่ประชุมสัมมนาระดับนานาชาติ ปัจจุบันปรับปรุงเป็นหอประวัติ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ปรับปรุงสภาพภูมิทัศน์โดยรอบบริเวณเป็น สวนสาธารณะ แหล่งเรียนรู้ป่าชายเลน ค่ายพักแรม(Camping) เป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจ และเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญแหล่งหนึ่งของจังหวัดสงขลา โดยนายบัญญัติ จันทน์เสนะ ขณะดำรงตำแหน่งผู้ว่าราชการจังหวัดสงขลา พร้อมด้วยทีมงานทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และประชาชนเป็นศูนย์กลางความร่วมมือของผู้มีจิตศรัทธาในการก่อสร้าง

ต่อมา มูลนิธิสวนประวัติศาสตร์ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ได้เข้ามาเป็นองค์กรหลักในการบริหารจัดการ ดูแล บำรุงรักษา จนถึงปัจจุบัน สวนประวัติศาสตร์ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ได้รับการพัฒนา มีความก้าวหน้ามาเป็นลำดับ คาดว่าพร้อมจะเปิดบริการต่อสาธารณชน ในปี พ.ศ. 2552 และมีเป้าหมายเป็นแหล่งท่องเที่ยวเต็มรูปแบบ โดยเชื่อมโยงกับสถานที่แสดงพันธุ์สัตว์น้ำ (Aquarium) วิทยาลัยประมงติณสูลานนท์ และแหล่งท่องเที่ยวอื่น ๆ ในจังหวัดสงขลา

สภาพปัจจุบัน สวนประวัติศาสตร์ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ มีพื้นที่ 140 ไร่ ตั้งอยู่ที่เชิงสะพานติณสูลานนท์ หมู่ที่ 2 ตำบลพะวง อำเภอเมืองสงขลา จังหวัดสงขลาแบ่งพื้นที่ตามรูปแบบของการใช้ประโยชน์ เป็น 3 ส่วน ด้วยกัน คือ



บริเวณที่ 1 (Zone 1)
ประกอบด้วย หอประวัติพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ รูปเหมือน พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ และบ้านพธำมะรงค์ (จำลอง) เพื่อเชิดชูเกียรติคุณงามความดีของ ฯพณฯ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ประธานองคมนตรีและรัฐบุรุษ



บริเวณที่ 2 (Zone 2)
ประกอบด้วย สวนสาธารณะ ประติมากรรมกลางแจ้ง สวนพฤกษศาสตร์ สวนตาลโตนด แหล่งน้ำกลางสวน เวทีเปิด อัฒจันทร์ธรรมชาติ ลานวัฒนธรรมกลางแจ้ง ศูนย์จำหน่ายเครื่องดื่ม อาคารบริการท่าเทียบเรือ และศูนย์บริการท่องเที่ยวทางน้ำ


บริเวณที่ 3 (Zone 3)
ประกอบด้วย ศูนย์บริการการเรียนรู้ระบบนิเวศป่าชายเลน มีสะพานเดินศึกษาธรรมชาติชีวภาพป่าชายเลน (walk way) ความยาว 800 เมตร มีศาลานิทรรศการ 4 ศาลา เพื่อศึกษาหาความรู้เกี่ยวกับป่าชายเลน มีลานพักแรม (Camping) สำหรับนักเรียน นักศึกษา และบุคคลทั่วไป ตลอดจนศูนย์ฝึกอบรม (ศูนย์ส่งเสริมอุตสาหกรรมภาค 11) อาคารบ้านพักพนักงาน และ เรือนเพาะชำ



ประโยชน์ที่ได้รับจกการทำโครงงาน
ในการทำโครงงานเรื่องนี้เราได้ความรู้ต่างๆมากมายไม่ว่าจะเป็นเรื่องราวความเป็นมาในอดีตของไทยในสมัยพลเอกเปรม ความรู้ทางด้านประวัติศาสตร์ และยังสามารถใช้เวลาให้เกิดประโยชน์รวมถึงเป็นการฝึกทักษะในการทำโครงงานอีกด้วย











ประวัติ

ชีวิตในวัยเด็ก
ความรักและความหวังดี กอรปกับการปฎิบัติตนเป็นแบบอย่างอันดีงามของบิดาและมารดาเป็นวิถีอันประเสริฐสุดที่หล่อหลอมให้ลูกมีจิตสำนึกใฝ่ดี และสิ่งนั้นคือ ก้าวแรกที่มั่นคงของพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ เมื่อวันที่ ๑๔ มิถุนายน พ.ศ.๒๔๖๒ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามสกุล “ ติณสูลานนท์ ” ให้รองอำมาตย์โท ขุนวินิจ ทัณฑกรรม (บึ้ง) พธำมะรงค์ จังหวัดสงขลา ซึ่งต่อมาได้รับพระราชทานสัญญาบัตรเลื่อนบรรดาศักดิ์เป็น หลวงวินิจทัณฑกรรม (บึ้ง ติณสูลานนท์) ถือศักดินา ๖๐๐ ไร่
พระมหาเวก ทยฺยสุวณฺโณ วัดชนะสงคราม ได้อธิบายความหมายของนามสกุลว่า
‘ ติณสูล ’ แปลว่า ของมีคม เช่น หลาว หอก ดาบ
‘ นนท์ ’ แปลว่า ความเบิกบาน ความยินดี
“ ติณสูลานนท์ ” แปลว่า ความยินดีในของมีคม อันเป็นเครื่องมือสำหรับพธำมะรงค์ (พัศดี) ในการป้องกันปราบปรามมิให้นักโทษก่อความวุ่นวาย ซึ่งอาจจะหมายถึง ความยินดีในการปฎิบัติหน้าที่พธำมะรงค์ หลวงวินิจทัณฑกรรม (บึ้ง ติณสูลานนท์) ต้นตระกูลติณสูลานนท์ พระบรมฉายาลักษณ์สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมงกุฎราชกุมาร ซึ่งอัญเชิญมาประดิษฐานในมงคลเฉลิมฉลองวันพระราชสมภพ เมื่อ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๕๓๙
เมื่อวันที่ ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๓๙ อันเป็นวันคล้ายวันพระราชสมภพ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ครั้งนั้น เจ้าพระยายมราช (ปั้น สุขุม) สมุหเทศาภิบาลมณฑลนครศรีธรรมราช (ครอบคลุมพื้นที่เมืองสงขลา นครศรีธรรมราช พัทลุง ปัตตานี ยะลา ยะหริ่ง ระแงะ รามัณห์ สายบุรี และหนองจิก) ได้จัดงานมงคลเฉลิมฉลองพร้อมทั้งปรึกษากับพระยาวิเชียรคีรี (ชม ณ สงขลา) ผู้สำเร็จราชการเมืองสงขลา ดำริจะจัดตั้งโรงเรียนขึ้นเป็นครั้งแรกในเมืองสงขลา โดยใช้เงินส่วนหนึ่งจากการเรี่ยไรจัดสร้าง ในการนี้ ได้พร้อมใจกันขนานนามโรงเรียนว่า“มหาวชิราวุธ” เพื่อเป็นการเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ



ล่วงมาถึง พ.ศ.๒๔๕๘ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ เสด็จประพาสมณฑลปักษ์ใต้ สมเด็จเจ้าฟ้ากรมหลวงลพบุรีราเมศวร์ อุปราชมณฑลปักษ์ใต้ ได้นำความกราบบังคมทูลเรื่องการใช้พระบรมนามาภิไธยของพระองค์ท่านเป็นนามโรงเรียน โดยยังมิได้ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาต ครั้นความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาท จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ใช้นามโรงเรียนนี้ว่า “มหาวชิราวุธ” ต่อไปตามเดิม ในโอกาสนั้นได้เสด็จพระราชดำเนินมาทอดพระเนตรโรงเรียนด้วยพระองค์เอง นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณอย่างเหลือล้น และเป็นเกียรติยศอย่างสูงแก่เหล่าคณาจารย์ และนักเรียนโรงเรียนมหาวชิราวุธ
ครูเคล้า คชาฉัตร ครูผู้เป็นที่รักของลูกศิษย์
ครูเคล้า คชาฉัตร เป็นครูโรงเรียนมหาวชิราวุธสงขลา ระหว่างปี ๒๔๖๘ – ๒๕๐๕ นักเรียนมหาวชิราวุธสมัยนั้น ไม่มีใครไม่รู้จักท่าน ภาพของครูเคล้าที่นักเรียนสมัยนั้นจดจำกันได้ดี คือ ท่านมีลักษณะเป็นผู้นำ มีอารมณ์ขัน สอนเก่ง ทำอะไรให้นักเรียนหัวเราะได้ตลอดเวลา และยังเป็นผู้มีความสามารถหลายด้านทั้งการโต้วาที เล่นหนังตะลุง เล่นโนรา การละคร ครูเคล้าเป็นที่ชื่นชมของลูกศิษย์มาก ทุกเย็นเมื่อครูเคล้าจะขี่จักรยานกลับบ้าน เด็กๆ จะเดินตามห้อมล้อมขอให้เล่านิทานให้ฟัง ครูเคล้าก็จะเล่าตามแบบของท่าน ใช้มุขตลกและลีลาน้ำเสียงให้ฟังสนุก สอดแทรกคำสอนให้เด็กๆจดจำเข้าใจง่าย และเช้าวันไหนถ้าครูเคล้าเป็นครูเวร ทำหน้าที่กล่าวอบรมช่วงเคารพธงชาติ มักจะไม่มีนักเรียนขาดลามาสาย เพราะอยากฟังครูเคล้าพูดนักเรียนบางคนยอมเรียนซ้ำชั้น เพียงเพื่อจะได้เป็นนักเรียนในชั้นที่ครูเคล้า คชาฉัตร เป็นครูประจำชั้น ทุกวันนี้ ชื่อของครูเคล้า คชาฉัตร ยังเป็นที่กล่าวถึงในหมู่ครูนักเรียนมหาวชิราวุธ และเป็นความประทับใจอย่างลึกซึ้งของศิษย์เก่ามหาวชิราวุธที่ชื่อ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ “ครูเคล้า คชาฉัตร เกิดมาเพื่อเป็น “ครู” โดยแท้ มีจิตวิญญาณของ “ความเป็นครู” มีความเป็น “ครูอาชีพ” มีความรักศิษย์เป็น “แรงบันดาลใจ” ให้สำหรับผม ครูเคล้าเป็นทั้ง “ครู” และ “พ่อผม” ในเวลาเดียวกัน.. ผมดีใจที่มีผู้เขียนถึงครูเคล้า* ครูเล็กๆ คนหนึ่งของโรงเรียนมหาวชิราวุธ ครูผู้มีส่วนสำคัญชีวิตผม ทำให้ “ผมเป็นผม” จนถึงทุกวันนี้”
*หนังสือครูเคล้า คชาฉัตร ครูของรัฐบุรุษ เขียนโดยนายถนอม ขุนเพ็ชร์

ประวัติ
ครูเคล้า คชาฉัตร เกิดเมื่อ ๑๕ ตุลาคม ๒๔๔๗ ที่ตำบลบ่อพลับ อำเภอเมืองสงขลา สำเร็จการศึกษาจากโรงเรียนมหาวชิราวุธ และสอบได้วุฒิครูมูลสามัญ ระดับประกาศนียบัตรครูประถม (ป.ป.) เข้ารับราชการเป็นครูชั้นจัตวาโรงเรียนมหาวชิราวุธ เมื่อ ๑ มิถุนายน ๒๔๖๘ ได้เลื่อนชั้นเป็นครูตรี เมื่อ ๑ มกราคม ๒๕๐๕ ครูเคล้าถึงแก่กรรมในระหว่างรับราชการ เมื่อ ๒๕ เมษายน ๒๕๐๕ ด้วยโรคฝีฝักบัว ขณะอายุ ๕๗ ปี รวมระยะเวลาเป็นครูโรงเรียนมหาวชิราวุธ ๓๗ ปี

ในสมัยที่หลวงชัยจิตกรรม (ชัย จิตรกุล) เป็นอาจารย์ใหญ่โรงเรียนมหาวชิราวุธ คนที่ ๘ คณะนักเรียนเก่าได้จัดตั้งสมาคมนักเรียนเก่าเป็นผลสำเร็จ จดทะเบียนตามกฎหมาย ณ วันที่ ๒๐ พฤศจิกายน ๒๔๗๗ เนื่องจากหลวงชัยจิตรกรรมมีความรู้ทางวิจิตรศิลป์ จึงได้นำเครื่องหมาย “วชิราวุธ” ซึ่งเป็นตราประจำรัชกาลที่ ๖ มาเป็นตราโรงเรียน พร้อมกันนั้น ท่านเจ้าคุณพระวินัยโมลี (ถกล กุสโล) ได้ให้กำหนดคำบาลีว่า รกฺขาม อตฺตโน สาธํ (อ่านว่า รักขามัด อัตตะโน สาทุง) แปลว่า พึงรักษาความดีของตนไว้ (ประดุจเกลือรักษาความเค็ม) เป็นภาษิตประจำโรงเรียนชาวมหาวชิราวุธทุกคนล้วนภาคภูมิใจที่ได้มีโอกาสเข้ามาอยู่ในรั้วโรงเรียนมหาวชิราวุธ เนื่องจากเป็นโรงเรียนแห่งแรกของจังหวัดสงขลา ก่อกำเนิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๕ เนื่องในวาระอันเป็นมงคล คือดำริจัดตั้งในวันคล้ายวันพระราชสมภพของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร และได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ใช้พระบรมนามาภิไธยเป็นนามโรงเรียน ต่อมา ทางโรงเรียนจึงได้อัญเชิญรูปวชิราวุธ มีรัศมี (วชิราวุธ – ศัตราวุธของพระอินทร์) เป็นตราสัญลักษณ์ประจำโรงเรียน


นอกจากนั้น ยังมีเหตุการณ์ที่ถือเป็นประวัติศาสตร์สำคัญของโรงเรียน คือ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๘ ล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๖ ได้เสด็จพระราชดำเนินมาเยี่ยมโรงเรียนมหาวชิราวุธ และในสมัยรัชกาลที่๗ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้เสด็จพระราชดำเนินมาเยี่ยมโรงเรียนมหาวชิราวุธเช่นกัน นับเป็นความภาคภูมิใจแก่ชาวมหาวชิราวุธทั้งอดีตและปัจจุบัน ยิ่งโดยเฉพาะผู้มีโอกาสได้เข้าเฝ้า ดังเช่น พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ นักเรียนมหาวชิราวุธ เลขประจำตัว ๑๖๗ ได้รำลึกถึงเหตุการณ์วันนั้นไว้ว่า


“เมื่อตอนที่ผมเรียนอยู่ชั้นมัธยม๔ เมื่อปี พ.ศ.๒๔๗๖ พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จมาเยี่ยมโรงเรียนของเรา... พระองค์ได้เดินมาใกล้โต๊ะที่ผมนั่งเรียนหนังสืออยู่ ตอนนั้นเรากำลังเรียนวิชาสรีรศาสตร์ เดี๋ยวนี้จะเรียกว่าอะไรผมไม่ทราบ และท่านก็อ่านออกเสียงสมุดที่ผมจดว่า “สะ- รี- ระ – ศาสตร์” แล้วก็ไม่ได้รับสั่งอะไร ทำให้เราภาคภูมิใจว่า โรงเรียนของเราพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว อย่างน้อยที่สุดก็สองพระองค์ได้เคยเสด็จมาทรงเยี่ยมโรงเรียนของเรา อันนั้นนอกจากจะเป็นเกียรติประวัติแก่โรงเรียนแล้ว ผมคิดว่าเป็นสิริมงคล เป็นบุญ เป็นกุศล พระบารมีปกเกล้าปกกระหม่อมโรงเรียน และนักเรียนของเราด้วย” พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ เข้ารับการศึกษาชั้นประถมปีที่๑ ที่โรงเรียนมหาวชิราวุธสงขลา เมื่อปีการศึกษา ๒๔๖๙ ได้รับหมายเลขประจำตัวนักเรียน๑๖๗ เรียนจบชั้นมัธยมศึกษาที่ ๖ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๘ ความผูกพันของพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ต่อโรงเรียนมหาวชิราวุธ ปรากฏให้เห็นอย่างต่อเนื่อง ทั้งการกระทำและคำพูด ดังที่ท่านได้กล่าวไว้ว่า

“ทุกครั้งที่มาสงขลา สิ่งที่นึกถึงอยู่เสมอก็คงจะมีสองอย่าง อย่างหนึ่งก็นึกถึงพ่อแม่ผู้ให้กำเนิดเรา เดี๋ยวนี้ท่านอยู่ที่วัดใต้ (วัดดอนรัก อำเภอเมืองสงขลา) อย่างที่สอง คือโรงเรียนที่เราเคยเรียนหนังสือมา ซึ่งก็ถือว่าเป็นพ่อแม่ทางวิชาการของเรา ตั้งแต่เราเป็นเด็กๆ ได้อาศัยเรียนหนังสืออยู่ที่นี่ ได้อาศัยบุญคุณของครูที่สอนหนังสือให้เราจนเติบโตขึ้นมา สามารถมีความรู้ไปประกอบอาชีพได้ เพราะฉะนั้น ถ้าพูดถึงบุญคุณของโรงเรียนมหาฯ ที่มีอยู่แล้วก็ใหญ่หลวงมาก เกินที่จะบรรยายให้ทราบได้ว่ามีความรู้สึกนึกคิดอย่างไร รู้อย่างเดียวว่าถ้าไม่มีโรงเรียนมหาฯ แล้วเราก็อาจจะไม่เป็นคนอย่างที่เป็นอยู่ปัจจุบันนี้ หรืออาจจะเป็นคนที่ไม่ดี เป็นคนที่ไม่มีประโยชน์ต่อสังคม เป็นคนที่น่ารังเกียจ แต่เมื่อโรงเรียนมหาฯ ได้ปั้นให้เป็นคนดี และสามารถมีความรู้ สามารถประกอบอาชีพได้ เพราะฉะนั้นก็ไม่มีปัญหาที่เราจะถือว่าโรงเรียนนี้ คือ พ่อแม่ทางวิชาการของเราตั้งแต่เกิดมา” พ.ศ.๒๔๗๙ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ สอบเข้าเรียนต่อชั้นมัธยมปลาย โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย ได้สำเร็จสมความตั้งใจของบิดา ซึ่งมุ่งหวังให้ลูกๆได้รับการศึกษาอย่างดีที่สุด และในสมัยนั้นโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย ขึ้นชื่อว่าเป็นโรงเรียนมัธยมชายอันดับหนึ่งของประเทศ ในช่วงนั้น บิดาได้ส่งลูกๆ เข้ามาเรียนต่อที่กรุงเทพฯ แทบทุกคน ลูกชายคนโตสำเร็จจากโรงเรียนสวนกุหลาบฯ กำลังทำงานพร้อมกับเรียนกฎหมายที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์และการเมือง ลูกสาวเป็นนักเรียนประจำที่โรงเรียนเซนต์โยเซฟคอนแวนต์ ลูกชายอีกคนก็เรียนที่โรงเรียนสวนกุหลาบฯ เช่นกัน

ทัศนียภาพกรุงเทพฯ ในราว พ.ศ. ๒๔๘๐บริเวณพระบรมบรรพตหรือภูเขาทองและตรอกบ้านบาตร
“ผมได้ไปอาศัยอยู่กับพระยาบรรณสิทธิ์ทัณฑการ ที่ตรอกบ้านบาตร ท่านเป็นญาติผู้ใหญ่ที่พ่อให้ความเคารพนับถืออย่างมาก พี่ชุบได้อาศัยอยู่กับท่านมาก่อนแล้ว ท่านและคุณหญิงให้ความเมตตาต่อพี่ชุบและผมมาก ท่านเลี้ยงเราเหมือนลูกเหมือนหลาน มีอะไรท่านก็แบ่งให้เรากิน ผมอาศัยอยู่กับท่านถึงสองปี เมื่อได้เข้าเรียนที่โรงเรียนนายร้อยจึงได้เข้าไปอยู่ในโรงเรียน”
“ช่วงแรกที่ผมเข้ามาอยู่ในกรุงเทพฯ บ่อยครั้งที่ผมต้องอยู่บ้านคนเดียว เพราะพี่ชุบไปทำงาน นึกเขาก้อไปเช่าบ้านอยู่กับเพื่อนๆก็เหงามากเหมือนกัน คิดถึงบ้าน คิดถึงพ่อแม่ คิดถึงเพื่อนๆ ที่สงขลามาก” ศาลาเฉลิมกรุง โรงภาพยนตร์ทันสมัยแห่งแรกของไทย เปิดทำการเมื่อ พ.ศ.๒๔๗๖ ฉายเรื่องมหาภัยใต้สมุทรเป็นเรื่องแรก

“หลวงพ่อสวนกุหลาบ” พระพุทธรูปประจำโรงเรียน
ล้นเกล้าฯ รัชกาลที่๕ โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้น เพื่อพระราชทานแก่โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ เมื่อ พ.ศ.๒๔๒๕ “...โรงเรียนที่มีอยู่แล้ว และอาศัยขึ้นต่อไปภาคหน้า โดยมากได้คิดจัดการโดยอุตส่าห์ เต็มกำลังที่จะให้เรียบร้อยพร้อมเพรียงเหมือนอย่างโรงเรียนนี้ และจะคิดให้แพร่หลายกว้างขวาง เป็นที่คนเรียนได้มากกว่าแต่ก่อน ทั้งจะมีโรงเรียนวิชาชั้นสูงขึ้นไปอีก ซึ่งได้กำลังคิดจัดอยู่บัดนี้ เจ้านายราชตระกูล ตั้งแต่ลูกฉันลงไป ตลอดจนราษฎรที่ต่ำที่สุด จะได้ให้มีโอกาสเล่าเรียน ได้เสมอกัน ไม่ว่าเจ้าว่าขุนนาง ว่าไพร่...”

พระราชดำรัสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานในโอกาสเสด็จพระราชดำเนินมาพระราชทานรางวัลในการไล่หนังสือ(สอบไล่)ครั้งแรก ที่โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย เมื่อพุทธศักราช ๒๔๒๗ โรงเรียนได้ย้ายที่ตั้งอีกหลายครั้ง จนกระทั่งในปี ๒๔๕๓ จึงได้ที่ตั้งใกล้วัดราชบุรราชวรวิหาร อันเป็นที่ตั้งปัจจุบัน ในการนี้ ล้นเกล้าฯ รัชกาลที่ ๕ ทรงแนะนำให้สร้างอาคารเรียนเป็น “ตึกยาว” ทรงตรวจแบบอาคารด้วยพระองค์เอง และเสด็จมาทอดพระเนตรการเริ่มก่อสร้าง เมื่อ ๘ ตุลาคม ๒๔๕๓ ก่อนเสด็จสวรรคตเพียง ๑๘ วัน

คณะครู – นักเรียนโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ ถ่ายเมื่อ ร.ศ.๑๑๖ ( พ.ศ. ๒๔๔๐) ช่วงเวลานั้น โรงเรียนตั้งอยู่ในเขตพระบรมมหาราชวัง ซึ่งพื้นที่บริเวณนี้ในสมัยรัชกาลที่๒ เป็นสวนปลูกต้นกุหลาบ สำหรับเก็บดอกใช้ในราชการ ต่อมา สร้างเป็นที่ประทับของล้นเกล้าฯ รัชกาลที่๕ ก่อนเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ
ตราประจำโรงเรียน พ.ศ. ๒๔๒๕ – ปัจจุบัน
พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ เข้าเรียนมัธยมปลายแผนกวิทยาศาสตร์ โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัยเมื่อวันที่ ๑๘ พฤษภาคม พ.ศ.๒๔๗๙ หมายเลขประจำตัว ๗๕๘๗ เรียนจบปีการศึกษา๒๔๘๐ โดยมีมิสเตอร์เอ.ซี. เชอร์ชิลล์ ชาวอังกฤษเป็นอาจารย์ใหญ่ มีครูหนู อมาตยกุล และหลวงเสขสุนทร ซึ่งนักเรียนสมัยนั้นจดจำกฎระเบียบได้แม่นเพราะไม้เรียวของท่าน เป็นครูประจำชั้นชั้นมัธยม๘ข. พ.ศ.๒๔๘๐ ห้องของพลเอกเปรม ติณสูลานนท์



ตึกยาว
ทำพิธีเปิดเมื่อ ๒๕ มิถุนายน ๒๔๕๔ ปัจจุบันขึ้นทะเบียน เป็นโบราณสถานแห่งชาติ

หลวงเสขสุนทร (พุ่ม บอกซ์)
ครูสวนกุหลาบ ช่วงปี ๒๔๕๘ – ๒๔๘๓
“ที่สวนกุหลาบ ผมใช้เวลาสองปี เรียนชั้นมัธยมปีที่ ๗ – ๘ ผมคิดว่า ครูที่สวนกุหลาบมีคุณภาพสูง มีความสามารถมากเมื่อเทียบกับโรงเรียนในส่วนภูมิภาค มีครูฝรั่งสอนหลายคน ตั้งแต่อาจารย์ใหญ่ ครูสอนวิชาภาษาอังกฤษ ครูสอนคณิตศาสตร์สมัยนั้น นักเรียนสวนกุหลาบสอบชิงทุนได้มากทุกปี ใครๆ ก็อยากจะเข้าเรียนสวนกุหลาบ”

“ตอนที่ผมเรียนอยู่สวนกุหลาบ พ่อส่งเงินให้ใช้เดือนละ ๑๐ บาท พี่ชุบก็แบ่งให้ใช้บ้าง พี่ขยันก็แบ่งให้ใช้ เพราะเป็นนักเรียนประจำมีอาหารการกินพร้อมอยู่แล้ว สมัยนั้นเงิน ๑๐ บาท มากแล้วนะ ผมใช้ไม่หมด”

เมื่อจบมัธยมปลาย จากโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัยในปี พ.ศ. ๒๔๘๑ พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ได้ตัดสินใจสอบเข้าเรียนต่อที่โรงเรียนเท็ฆนิคทหารบก (รัชกาลที่๙ พระราชทานนามใหม่ว่า โรงเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้า เมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๑) ตามคำชักชวนของเพื่อนสนิท แม้เดิมจะเคยคิดอยากเป็นหมอ แต่เนื่องจากขณะนั้น ฐานะทางบ้านไม่อำนวยกับการเรียนแพทย์ซึ่งจำเป็นต้องใช้เงินมาก “ในสมัยนั้น ผมไม่รู้จักว่าโรงเรียนนายร้อยอยู่ที่ไหน เพื่อนต้องพาผมไป ผมเองก็ไม่ค่อยได้สนใจมาก่อนว่านักเรียนนายร้อยเป็นอย่างไร เมื่อไปสอบก็สอบได้ ก็ได้รียนที่โรงเรียนนายร้อยด้วยกันทั้งสองคน แต่น่าเสียดายที่บุญเกิด ประภาศิริ ต้องลาออกไปในระหว่างการเป็นนักเรียนนายร้อยปีที่ ๒ เนื่องจากเป็นโรคประจำตัวที่ขัดต่อคุณสมบัติของการเป็นนักเรียนนายร้อย “ที่จริงตอนนั้น ทหารเป็นที่นิยมมากพอสมควรเพราะเป็นช่วงกำลังเรียกร้องดินแดนคืนจอมพล ป.(พิบูลสงคราม) เป็นนายกใหม่ๆ คนก็เคารพศรัทธามาก ทหารจึงได้รับความสนใจมากพอสมควร ผมก็คิดว่าคงจะเรียนสำเร็จแล้วได้ออกเป็นนายทหาร อยากจะทำหน้าที่ให้สมกับที่เรียนมา”

“ตอนเป็นนักเรียนนายร้อย ทางโรงเรียนจะมีรายการให้เราว่าจะต้องนำอะไรไปบ้าง เช่น กางเกงกี่ตัว เสื้อกี่ตัว สีอะไรบ้าง รวมทั้งจักรยานคันหนึ่ง ตอนนั้นพ่อผมยากจน ไม่สามารถที่จะหาของจนครบได้ ก็เอาไปแต่เพียงครึ่งเดียว แล้วไปบอกกับผู้บังคับบัญชาว่าผมหามาได้แค่นี้ ยังไม่มีเงินซื้อ ผู้หมวดท่านก็ไม่ว่าอะไร ก็มีความรู้สึกตื่นเต้นมากเพราะมันเป็นการเปลี่ยนชีวิตใหม่ แต่บังเอิญนักเรียนสวนกุหลาบสอบได้เยอะ มีคนรู้จักกันดูเหมือนจะกว่าครึ่ง สำหรับจักรยานที่ต้องจัดหาก็เพราะสมัยก่อนไม่มีรถยนต์ จึงต้องใช้เวลาออกไปฝึกนอกสถานที่เช่น ไปยิงปืนที่สนามเปา ก็ให้นักเรียนเข้าแถวขี่กันไป ส่วนรถของทางราชการนั้นก็ใช้บรรทุกพวกกระสุนหรือสัมภาระอื่นๆ ตามไป รวมทั้งพวกเจ็บป่วยหรือยังขี่จักรยานไม่เป็น ก็ให้นั่งรถยนต์ไป ส่วนตัวผมเนื่องจากตอนนั้นยังตัวเล็ก บางทีผู้หมวดท่านก็ให้ผมนั่งรถยนต์ไป และผู้หมวดท่านก็ขี่จักรยานของผม “โรงเรียนเท็ฆนิคเรียนกันค่อนข้างหนัก อย่างวิชาทหารปืนใหญ่ การเรียนต้องคิดคำนวณหลักฐานยิง ไม่มีตารางให้เปิดหาเช่นในสมัยนี้ พวกเราก็อยากจะเรียนกันให้เก่ง แต่ปัญหาที่ทำให้นักเรียนเรียนกันไม่เก่งนอกจากที่หัวดีจริงๆ เพราะว่าตอนเราเรียนอยู่โรงเรียนมัธยมศึกษา ตำราเป็นภาษาอังกฤษ และใช้ระบบอังกฤษตลอด วิชาวิทยาศาสตร์ วิชาคณิตศาสตร์เป็นภาษอังกฤษหมด แต่พอเข้าโรงเรียนนายร้อยสมัยผมหนังสือเปลี่ยนระบบเป็นภาษาฝรั่งเศสหมดเลย เริ่มตั้งแต่ปี๑ อะไรๆ ก็เป็นภาษาฝรั่งเศสหมด ตำราก็ไม่มี ตำราคืออาจารย์เขียนแล้วไปพิมพ์โรเนียวมาแจก ไม่น่าอ่าน ผิดบ้างถูกบ้าง และก็ไม่ชินกับระบบของฝรั่งเศส จึงเรียนยาก พวกที่เรียนดีพอเข้าปี๑ ก็ตกไปเสียเยอะ... “ใครๆ ก็อยากเป็นทหารปืนใหญ่ เพราะจอมพล ป.(พิบูลสงคราม) ท่านเป็นทหารปืนใหญ่ ใครๆ ก็อยากเป็นอย่าง จอมพล ป. กันทั้งนั้น เพราะฉะนั้นปืนใหญ่ พวกเราจึงเลือกกันทุกคน เลือกกันหมดทั้งชั้น... ตอนผมเข้าเป็นนักเรียน ผมตั้งใจเป็นทหารปืนใหญ่ และเลือกได้แล้วด้วยซ้ำ คือเราเลือกตอนปลายปี๓ ผมเลือกได้ และได้ไปฝึกปืนใหญ่แล้ว คือปืนแบบ๖๓ เป็นปืนภูเขาฝึกอยู่ตั้งนาน แต่พอดีเกิดสงครามทุกอย่างจึงเปลี่ยนไปหมด ผมจึงเลือกเป็นเหล่าทหารม้า”


พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ สำเร็จการศึกษาตามหลักสูตรพิเศษของโรงเรียนเท็ฆนิคทหารบก เมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๔ โดยใช้เวลาเพียง๓ ปี เนื่องจากช่วงนั้น เกิดกรณีพิพาทในอินโดจีน ระหว่างรัฐบาลไทยกับรัฐบาลฝรั่งเศส ประเทศต้องการกำลังทหาร จึงมีนโยบายเร่งรัดให้นักเรียนนายร้อยออกรับราชการก่อนกำหนด (หลักสูตรปกติ๕ ปี) นักเรียนรุ่นที่๕ ของโรงเรียนเท็ฆนิคทหารบก จึงได้มีสมรภูมิรบเป็นสถานศึกษาให้เรียนรู้ความเป็นทหารอาชีพ ที่ชีวิตและวิญญาณก็มิได้เป็นของเขาอีกต่อไป แต่เป็นของประเทศชาติ สมดังคำปฏิญาณของนักเรียนนายร้อยพระจุลจอมเกล้าที่ว่า
“ข้าพระพุทธเจ้าจักรักษามรดกของพระองค์ท่านไว้ด้วยชีวิต”

ก้าวแรกของชีวิตนายทหารสำหรับผู้สำเร็จโรงเรียนเท็ฆนิคทหารบกรุ่นที่๕ หลักสูตรพิเศษรวมทั้ง พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ เรียกได้ว่ามีความพิเศษสมกับชื่อหลักสูตร กล่าวคือ ทันทีที่เรียนจบก็ถูกส่งเข้าปฏิบัติหน้าที่ในสมรภูมิสงครามอินโดจีน (กรณีพิพาทอินโดจีนฝรั่งเศส) อีกทั้งได้รับมอบกระบี่ด้วยพิธีการที่ไม่เหมือนรุ่นอื่นๆ
“นักเรียนนายร้อยรุ่นผมเป็นรุ่นเดียวที่ออกมาเป็นผู้บังคับหมวดตั้งแต่ยังติดตัว “ร” อยู่ คือยังมีสภาพเป็นนักเรียนนายร้อยอยู่ ตั้งแต่วันที่๓ มกราคม ๒๔๘๔ โรงเรียนนายร้อยจัดพวกผม ๑๗ คนให้มาสังกัดกรมรถรบ ตอนนั้นเราก็ได้รับการแต่งตั้งให้เป็นผู้บังคับหมวดแล้ว และมีทหารในบังคับบัญชาแล้ว ทหารเป็นทหารกองหนุนทั้งหมด เพราะทางราชการเรียกระดมกองหนุนเข้ามา นอกจากผู้บังคับหมู่๒คน และรองผู้บังคับหมวดอีกคนหนึ่งเท่านั้นที่เป็นทหารประจำการและตัวเรา เพราะฉะนั้นผมยังแต่งเครื่องแบบนักเรียนนายร้อย แต่เป็นผู้บังคับหมวดแล้ว... แม้เวลาตอนไปสงครามอินโดจีน ผมก็ยังเป็นนักเรียนนายร้อยที่นำหมวดไปสงครามอินโดจีน หลังจากนั้นอีก๑๗วัน ถึงได้รับการแต่งตั้งเป็นว่าที่ร้อยตรี”


รุ่นรับกระบี่แบบสนาม
“ผมไม่ได้รับพระราชทานกระบี่หรือได้ติดดาวเหมือนอย่างนายทหารสมัยนี้ แต่ผมไปติดดาวอยู่ที่ปอยเปตในเขมร ผมไปติดดาวอยู่ต่างประเทศ เพราะว่าได้รับคำสั่งให้ไปอยู่ที่ปอยเปตแล้ว ผู้บังคับการกรมท่านก็เรียกไปติดดาว วิธีรับกระบี่ของผมก็คือว่า กระบี่ก็ไม่มี พอกลับไปที่หมวด หมวดก็อยู่ในสนามอยู่ในป่าจ่ากองร้อยซึ่งผมยังจำชื่อได้ชื่อว่าจ่าบรรจง เอากระบี่มาโยนโครมแล้วบอกว่าหมวดเอาไปคนละเล่ม ตอนนั้นผมอยู่กัน๓คน คนหนึ่งก็คือ พลเอกสมศักดิ์ ปัญจมานนท์ นี่เอง พวกเราก็มาหยิบกันคนละเล่ม จึงนับว่าเป็นการออกเป็นนายทหารที่พิสดารที่สุดก็ว่าได้ เรียกว่าเป็นการรับกระบี่ “แบบสนาม”
พลเอกเปรม ติณสูลานนท์ อดีตนายทหารใหม่ เมื่อพ.ศ. ๒๔๘๔ กล่าวถึงประสบการณ์ในสมรภูมิแห่งแห่งไว้ว่า “พวกผมไม่มีโอกาสได้เที่ยวเตร่หรอก เพราะอยู่แต่ในสนามอยู่ในปอยเปต.. “ที่แปลกที่สุดก็คือว่า เรานึกว่าทหารทั่วๆ ไปจะมีระเบียบวินัยเหมือนกับนักเรียนนายร้อย แต่ที่จริงทหารกองหนุนเหล่านี้ อายุมากกว่าผมทุกคน ผมจบการศึกษาตอนนั้นอายุแค่ ๒๑ ปี ส่วนทหารกองหนุนก็ราว ๆ ๒๕ – ๒๖ ปีตัวโต ๆ น่ากลัวมาก บางคนเข้ามาก็เมาแล้ว เราก็ไม่ค่อยได้เคยปกครองคนมา ก็รู้สึกเหมือนกันว่ามันจะไหวหรือ แต่พวกเขาก็ดี ให้ความร่วมมือดีแล้วก็อยู่กันได้

“พวกผมไม่มีโอกาสได้เที่ยวเตร่หรอก เพราะอยู่แต่ในสนาม อยู่ในปอยเปต...” สงครามคือความสูญเสียไม่ว่าจะเป็นผู้แพ้หรือผู้ชนะ แต่สงครามอินโดจีนก็ได้ให้บทเรียนที่มีค่าเนื่องจากเป็นสงครามครั้งแรกของกองทัพไทย นับตั้งแต่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ปรับปรุงกิจการทหารแบบสากลตะวันตก ทั้งยังได้ประจักษ์ถึงความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกันของคนไทยทั้งชาติ ที่พร้อมเพรียงกันเรียกร้องดินแดนคืนจากฝรั่งเศส กับซาบซึ้งในน้ำใจองประชาชนที่มีต่อทหาร เห็นได้จากการช่วยเหลือสนับสนุนสิ่งของอุปกรณ์ต่างๆโดยเฉพาะบริจาคเสบียงอาหารให้เป็นจำนวนมากทั้งที่ขณะนั้น กองทัพยังมิได้จัดระบบของกิจการพลเรือนที่กว้างขวางอย่างทุกวันนี้


“ที่น่าจะพูดถึงอีกประการหนึ่งคือ เราไม่ค่อยให้ความสนใจในเรื่องการส่งกำลังบำรุงกันมากนัก ... ในเรื่องของยุทธการ เราเชี่ยวชาญพอสมควร เพราะได้ศึกษามาจากระบบของฝรั่งเศส แต่ในเรื่องของการส่งกำลังบำรุงก็ดี หรือการทดแทนกำลังพลก็ดี เราไม่ค่อยได้ทำกันเท่าใดนัก เราจึงได้ประสบการณ์จากสงครามอินโดจีนนี้มากทีเดียว บังเอิญโชคดีที่ว่าสงครามอินโดจีนนี่ใช้เวลาน้อย ผมคิดว่าเราจึงไม่ค่อยมีปัญหา... นอกจากนั้น เรื่องของระบบการติดต่อสื่อสารเรามีไม่มากไม่เพียงพอ สมัยผมยังใช้ธงสัญญาณกันอยู่ ใช้ไฟสัญญาณกันอยู่ รวมทั้งใช้การเคาะโทรเลขด้วย ซึ่งเดี๋ยวนี้ไม่ค่อยได้ใช้กันแล้ว เลิกไปแล้ว ก็เป็นเรื่องที่เราได้ปรับกองทัพของเราให้ทันสมัยพอสมควร แต่ขวัญของคนช่วยกันได้มาก คนที่เราผ่านไปตั้งแต่กรุงเทพถึงอรัญประเทศ เราเคลื่อนย้ายทางรถไฟ ระหว่างทางเราได้รับการต้อนรับอย่างดี เมื่อเราลงรถไฟที่อรัญประเทศก็ได้รับการต้อนรับอย่างดีเช่นกัน ทำให้พวกเรามีกำลังใจกันมาก เป็นสิ่งหนึ่งที่ทำให้พวกเรามีขวัญและกำลังใจดี..”

จอมพลป.พิบูลสงคราม นายกรัฐมนตรีและนายทหารชั้นผู้ใหญ่ต่างเห็นพ้องต้องกันว่าในที่สุดแล้วญี่ปุ่นจะไม่สามารถชนะสงครามต่อฝ่ายสัมพันธมิตรได้จอมพล ป. จึงมีแนวคิดทางยุทธศาสตร์ที่น่าสงวนกำลังกองทัพไทยไว้ไม่ให้ถูกญี่ปุ่นปลดอาวุธและยึดครองประเทศไทยเมื่อญี่ปุ่นเพลี่ยงพล้ำแล้วค่อยใช้กำลังทหารที่สงวนไว้นี้ สำหรับขับไล่ทหารญี่ปุ่นให้ออกไปจากประเทศไทย


จากแนวความคิดนี้จึงเกิดหนทางปฏิบัติ ด้วยการย้ายกำลังทหารบกส่วนใหญ่ไปไว้ทางทิศเหนือของประเทศ ซึ่งประจวบกับฝ่ายญี่ปุ่นได้เรียกร้องให้ไทยทำตามข้อตกลงร่วมยุทธกับญี่ปุ่นโดยให้รัฐบาลไทยส่งทหารไปร่วมรบกับทหารญี่ปุ่นในประเทศพม่า ให้ฝ่ายไทยรับผิดชอบปฏิบัติการรบในพื้นที่รัฐฉาน (สหรัฐไทยเดิม) ดังนั้นกองบัญชาการทหารสูงสุดจึงจัดตั้งกองทัพพายัพขึ้นเมื่อวันที่ ๒๑ ธันวาคม ๒๔๘๔ เพื่อปฏิบัติการดังกล่าว


กองทักพายัพได้ปฏิบัติการยุทธในชั้นต่างๆในสหรัฐไทยเดิม เมื่อวงันที่ ๑๐ พฤษภาคม ๒๔๘๕ และสามารถเข้ายึดเมืองสำคัญต่างๆในสหรัฐไทยเดิมได้ทั้งหมดจนนำกองทัพเข้าประชิดชายแดนพม่า-จีนในเขตแดนของมณฑลยูนนาน


สงครามยุติ
หลังจากสหรัฐอเมริกาส่งเครื่องบินไปทิ้งระเบิดปรมาณูที่เมืองฮโรชิมาและเมืองนางาซากิ ญี่ปุ่นได้ประกาศยอมจำนนต่อฝ่ายพันธมิตรอย่างไม่มีเงื่อนไข เมื่อวันที่ ๑๕ สิงหาคม พ.ศ.๒๔๘๘ สงครามมหาเอเขียบูรพาดำเนินมาเกือบ๔ ปี จึงยุติหลังจากสงครามอินโดจีนยุติ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ได้มีโอกาสกลับมาใช้ชีวิตนายทหารใหม่ในสถานการณ์ปกติที่กรุงเทพฯ แต่แล้วเพียงประมาณ 6 เดือน ก็ต้องส่งกลับไปปฏิบัติหน้าที่ในสมรภูมิอีก เพราะเกิดสงครามมหาเอเชียบูรพาครั้งนี้ได้รับมอบหมายให้เป็นผู้หมวดประจำกองหนุนของกองทัพพายัพ และประจำกองหนุนของกองพลที่เชียงตุงในเวลาต่อมา พื้นที่ปฏิบัติการอยู่ในบริเวณภาคเหนือของไทยและดินแดนพม่า (สหรัฐไทยเดิม) ซึ่งเป็นอาณานิคมของอังกฤษในสมัยนั้น จนกระทั่งช่วงปลายของสงคราม ประมาณต้นปี ๒๔๘๘ จึงย้ายมาเป็นผู้บังคับกองร้อยที่ลพบุรี ซึ่งเป็นพื้นที่เตรียมเปิดศึกกับญี่ปุ่น “พวกเรารู้เหมือนกันว่า เราคงต้องออกสนามอีกแล้ว เราก็ฝึกทหาร ฝึกกันมากโดยเฉพาะการฝึกกลางคืนทำกันมากเพราะต่างคนต่างรู้ว่าคงจะต้องรบกันอีกแล้ว สำหรับทหารจากอินโดจีนก็ปลดไปแล้วเรียกทหารประจำการเข้ามา การฝึกทหารในสมัยนั้นไม่เหมือนสมัยนี้ คือไม่มีกองร้อยฝึกเป็นส่วนรวม ต่างกองร้อยก็ต่างฝึกทหารของตัวเอง กองร้อยหนึ่งๆก็กำหนดตัวผู้หมวดเป็นผู้ฝึก “พวกเราไม่ได้รู้สึกหวาดกลัวอะไรกันนักกับสงคราม คงเป็นเพราะยังหนุ่มมาก ผมเข้าใจว่าคนไทยส่วนใหญ่ได้รับการอบรมในทางให้รักชาติบ้านเมืองสูงมาก มีจิตสำนึกที่จะเสียสละเพื่อชาติบ้านเมืองสูงมาก เห็นได้ชัดเจนเลยว่าทุกคนรักและเสียสละให้ชาติบ้านเมืองมาก “คราวนี้ผมไปนานตั้งแต่ปี ๒๔๘๕ กลับมาปี ๒๔๘๘ รวม ๔ ปี คนอื่นก็อาจอยู่นานกว่าผมอีก คือไปก่อนแต่กลับทีหลังก็มี คราวนี้ยิ่งมีบทเรียนมากขึ้นไปอีก...“รู้สึกอย่างนั้นจริงๆ แต่ตอนนั้นมันยังไม่ค่อยคิดถึงเรื่องอื่นๆ มันคิดแต่ว่า เอ๊ะ...เมื่อไหร่เราอาจจะตายก็ไม่รู้ ก็ทำหน้าที่ ผมไม่ได้คิดถึงเรื่องอะไรมาก ไม่เคยคิดว่าจะเก็บเงินเก็บทองเพื่อตั้งตัวตั้งหลักฐานไม่เคยคิดถึงเรื่องนี้ คิดแต่ว่าทำอย่างไรเราถึงจะดูแลผู้ใต้บังคับบัญชาของเราให้ดีที่สุด...”


“ผมคิดว่าพ่อท่านก็คงห่วง แต่ผมไม่ค่อยได้ติดต่อมาบ้าน เพราะการติดต่อทำยาก แม้ทางจดหมาย เพราะสมัยก่อนไม่มีตู้ไปรษณีย์อย่างสมัยใหม่ การจะเขียนจดหมายก็ทำลำบากไม่ทั่วถึง มันยากที่จะติดต่อกัน นอกจากจะได้ลาพักทีหนึ่ง ก็ได้มาพักบ้านทีหนึ่ง ตั้งแต่ผมไป ๔ ปีนี้ที่จริงเขาให้ลงพักบ่อย แต่ผมลามาหนเดียวแล้วไปเยี่ยมบ้านที่สงขลา นอกนั้นก็ไม่เคยลา เพราะผมห่วงลูกน้องผู้ใต้บังคับบัญชาของผมมาก คิอมันอยู่เป็นอิสระจริงๆ ๔๐ คนนี่อยู่ด้วยกันโดยตลอด “ทหารมันอยู่กันนานเสียจนเหมือนพ่อเหมือนลูก ช่วยเหลือกันทุกอย่างเท่าที่ช่วยกันได้ ใครมีก็แบ่ง ไม่เคยคิดว่าอะไรเป็นสมบัติของใคร ทุกคนมาอยู่ที่ผู้หมวดหมด หมวดว่าอย่างไรก็ว่าตามนั้น ไม่มีปัญหาในการบังคับบัญชาทุกคนพร้อมใจกันหมด อดก็อดด้วยกัน ไม่ได้กินก็ไม่ได้กินด้วยกัน มีหลายคราวที่เราอดข้าวกัน แต่ทุกคนก็ยอม ทุกคนเข้าใจว่าเมื่อมันไม่มีก็ไม่กิน... “การเข้าที่พัก หน่วยเหนือไม่ได้กำหนดให้เราว่าจะเข้าพักที่ไหน เพียงแต่กำหนดบริเวณว่ากองร้อยจะอยู่บริเวณนี้ เพราะฉะนั้นต่างหมวดก็ต่างเลือกว่าใครจะอยู่ตรงไหนบ้าง สำหรับมหารไทยเจอวัดที่ไหนก็เลี้ยวเข้าไปก่อน พวกเราจึงอยู่วัดกันส่วนใหญ่ ไม่วัดใดก็วัดหนึ่งอาศัยวัดเป็นที่ตั้งในเชียงตุงของพม่าวัดเยอะ สิ่งที่ยุ่งยากที่สุดของปัญหาที่พัก คือการรักษาพยาบาลและการส่งกลับ ขาดแคลนเหลือเกิน ยาก็ไม่มี ทุกคนต้องช่วยตัวเองกันทั้งนั้น การแจกจ่ายแทบเป็นไปไม่ได้นานๆจะมีสักครั้งทุกคนต้องช่วยตัวเองผมเป็นผู้หมวดก็พยายามหาตุนไว้ ขอหมอบ้าง ซื้อด้วยเงินของเราเองบ้าง เก็บเอาไว้ให้ผู้ใต้บังคับบัญชาได้ใช้ในการรักษาตัว ผมเห็นทหารของผมตายไปต่อหน้าต่อตา เพราะไม่มียารักษาเป็นมาลาเรีย การสูญเสียของหมวดผมมีเพียงอย่างเดียวเท่านั้น...”


“...ตลอด ๔ ปี ไม่ได้ทำการรบแบบทหารม้าเลย เพราะตอนนั้นบทบาทของทหารม้าก็มีเป็นกองหนุน บังเอิญผมเป็นทหารม้ายานเกราะ ซึ่งลักษณะภูมิประเทศที่ใช้นั้นไม่ค่อยมี มักใช้ทหารขี่ม้าในการลาดตระเวนหรือไว้ระวังป้องกันทางปีก ซึ่งตอนนั้นทหารม้าขี่ม้ามีอยู่ ๔ กองพัน “ผมทำหน้าที่เป็นกองหนุนนานๆก็ได้รับภารกิจพิเศษเสียครั้งหนึ่ง แต่เราได้บทเรียนด้านการส่งกำลังเป็นอย่างมาก เพราะตอนนั้นเกิดความขาดแคลนมาก เราได้รับบทเรียนว่า การพึ่งตนเองนั้นเป็นสิ่งสำคัญ ผมเป็นผู้บังคับหมวดตั้งแต่ พ.ศ. ๒๔๘๔ ถึง ๒๔๘๘ สิ่งที่เราได้รับจากกองร้อยก็คือ ข้าวสาร น้ำมันเชื้อเพลิง ซึ่งสิ่งเหล่านี้เราต้องนำไปเองในการเคลื่อนย้าย ถังน้ำมันก็ไม่มี ดังนั้นทุกคนจึงต้องคิดหาวิธีช่วยตัวเองว่า จะเคลื่อนย้ายสิ่งเหล่านี้ได้อย่างไรบ้าง หน่วยเหนือมอบรถบรรทุกให้เราคันหนึ่งสำหรับเคลื่อนที่ติดตามหมวดในการเคลื่อนย้ายไปตามตำบลต่างๆที่กำหนดมาให้ เนื่องจากความขาดแคลน การเคลื่อนย้ายน้ำมันจึงไม่มีถัง สิ่งที่ผมทำคือตัดกระบอกไม้ไผ่เอาน้ำมันใส่แล้วเคลื่อนย้ายไป ซึ่งใช้ได้ผลดี ทุกคนก็เข้าใจ รถทุกคันจึงมีกระบอกไม้ไผ่ของตัวเอง และนำน้ำมันไปได้”


เมื่อภารกิจราชการสงครามเสร็จสิ้นลง ร้อยโท เปรม ติณสูลานนท์ ได้ใช้ชีวิตของนายทหารในห้วงเวลาปกติ และเจริญก้าวหน้าในหน้าที่ราชการมาตามลำดับ ดังนี้

• ได้รับพระราชทานยศร้อยเอก เมื่อ ๑ กรกฎาคม ๒๔๘๙ และเป็นผู้บังคับกองร้อยที่ ๒ กองพันที่ ๑ กรมรถรบ เมื่อ ๒๓ กรกฎาคม ปีเดียวกัน
• เข้าศึกษาเป็นนายทหารฝึกหัดราชการ โรงเรียนนายทหารม้า เมื่อ ๔ ธันวาคม ๒๔๘๙ เมื่อจบการศึกษาได้กลับมารับตำแหน่งผู้บังคับกองร้อยเดิม อีกครั้งหนึ่งเมื่อ ๒๙ สิงหาคม ๒๔๙๐
• รับตำแหน่งผู้บังคับกองร้อยที่ ๓ กองพันทหารม้าที่ ๔ จังหวัดอุตรดิตถ์ เมื่อ ๑๘ กุมภาพันธ์ ๒๔๙๒
• เลื่อนขั้นเป็นรองผู้บังคับกองพันที่ ๑ กรมรถรบ เมื่อ ๘ เมษายน ๒๔๙๒ ในตำแหน่ง “รักษาราชการ” และได้รับพระราชทานยศพันตรี เมื่อ ๑ กรกฎาคม ปีเดียวกัน
• เลื่อนขั้นเป็นรองผู้บังคับกองพันทหารม้าที่ ๔ จังหวัดอุตรดิตถ์ เมื่อ ๑ พฤษภาคม ๒๔๙๓ และได้รับตำแหน่งเป็นผู้บังคับการจังหวัดทหารบกอุตรดิตถ์อีกตำแหน่งเมื่อ ๗ กรกฎาคม ปีเดียวกัน

หลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ กิจการทหารของไทยได้มีการปรับปรุงขนานใหญ่อีกครั้งหนึ่ง โดยรับความช่วยเหลือจากสหรัฐอเมริกา ส่วนหนึ่งของการปรับปรุง คือโครงการส่งนายทหารจากกองทัพไทยไปศึกษายังประเทศสหรัฐอเมริกา เพื่อนำวิทยาการและแนวความคิดต่างๆ ของกองทัพสหรัฐอเมริกามาประยุกต์ใช้กับกองทัพไทย



พันตรี เปรม ติณสูลานนท์ เป็นหนึ่งในนายทหารหนุ่มที่สามารถสอบผ่านการแข่งขัน ได้ทุนของกองทัพบกไปศึกษาในโรงเรียนยานเกราะของกองทัพสหรัฐอเมริกา (The United States Army Armor School) ที่ฟอร์ท นอกซ์ มลรัฐเคนตักกี เมื่อ พ.ศ.๒๔๙๖
การไปศึกษาต่อครั้งนี้ จึงเป็นการเดินทางไกลต่างแดนครั้งแรกของท่าน ซึ่งในสมัยนั้น เรียกได้ว่าเป็นเรื่องเชิดหน้าชูตา เป็นเกียรติ เพราะคนไทยไปนอก และนักเรียนนอกยังไม่มีมากเช่นปัจจุบัน


อาหารการกิน
“พวกนักเรียนต่างขาติที่ไปเรียนนั้นมาก ญี่ปุ่นเต็มไปหมด เกาหลี พวกอเมริกากลางก็มี ไทยมีน้อย จีนก็มาก พวกจีนเจียงไคเชค สำหรับคนไทยที่ไปเมืองนอก เรื่องกินค่อยข้างลำบาก เพราะเราไม่คุ้นเคยกับระเบียบและวิธีการของเขา โดยเฉพาะในโรงเรียนทหารตื่นกินข้าวกันตั้งแต่หกโมงครึ่งแล้วก็กินอาหารแบบฝรั่งซึ่งเรากินลำบาก แต่เราก็ต้องไปกินกับเขา เพราะราคาถูกดี มื้อกลางวันก็เหมือนกัน แต่ตอนมื้อเย็น ส่วนมากแอบทำเอง..คือเขาห้ามหุงอาหารในที่พัก แต่ผมว่าไม่ใช่เฉพาะคนไทยหรอก ชาติต่างๆก็กินไม่ได้ ก็หุงกันทั้งนั้น เพราะฉะนั้นในหมู่คนไทยเย็นก็มักจะมาหุงข้าวกินกัน ใครทำอะไรเป็นก็ทำ ส่วนมากทำง่ายๆ ไข่เจียว ผัดโน่น ผัดนี่ แต่มันส่งกลิ่นพอสมควร เราต้องปิดโน่นปิดนี่ให้มิดชิด”


วิชาทหารไม่ยาก แต่ภาษาอังกฤษยาก
“ตอนผมไปเรียนวิชามันก็ไม่ยากอะไร เพราะว่ามันก็เหมือนกับที่บ้านเราเรียนกันไปก่อนอยู่แล้ว แต่เราเรียนภาษาไทย
บางวิชาก็ยาก ยากพอสมควร อย่างวิชาลักษณะผู้นำ ต้องเขียน ครูเขาก็เดินมาถามว่า เป็นอย่างไรข้อสอบเป็นอย่างไร ยากไหม นักเรียนไทยส่วนมากก็ตอบว่า ข้อสอบไม่ยากหรอก แต่ภาษาอังกฤษยากมาก เพราะอ่านไม่ค่อยทันนั่นเอง”


ไมตรีในต่างแดน
“ตอนคุณพิจิตร (พลเอก พิจิตร กุลละวณิชย์) แบะคุณวิจิตร (พลเอกวิจิตร สุขมาก) ยังไม่ได้เข้าโรงเรียนนายร้อย (เวสท์ปอยนท์) เขากับอยู่กับครอบครัวหนึ่งชื่อเบนจามิน ซึ่งมีพ่อกับแม่สองคนเท่านั้น ท่านมีลูกชายอยู่คนหนึ่งแต่ไปตายในเกาหลี คิดถึงลูกชายก็เลยรับนักเรียนไทยไปอยู่ ซึ่งหมายถึงนายทหารไทย ก็รับไปอยู่เรื่อยๆเป็นลำดับติดต่อกันมาหลายคน ผมโอกาสไปอยู่กับท่าน ทั้งสองคนเป็นคนดีมาก ท่านคิดพวกเราเดือนละ 6 เหรียญเท่านั้น ทั้งอยู่ทั้งกินเสร็จ ตอนปิดเทอมผมกลับไปอยู่กับท่านทั้งสอง ซึ่งท่านก็รักคนไทยมาก ชื่นชมคนไทย ช่วยเหลือคนไทยดี และที่ดีอีกอย่างหนึ่งคือ ตอนนั้นผมอยู่มี่คุณพิจิตร คุณวิจิตร และคุณเกษม (พันเอก เกษม นันทกิจ) รวมทั้งผม อยู่กัน ๔ คน ท่านก็ไม่อยากให้เราพูดภาษาไทยกัน เพราะบอกว่าไม่มีประโยชน์ถ้ามานั่งพูดภาษาไทยกันอยู่ที่นี่ ท่านบังคับว่าอยู่บ้านนี้ห้ามพูดภาษาไทยกัน คือเจอหน้ากันก็ต้องพูดภาษาอังกฤษกัน ถ้าได้ยินใครพูดภาษาไทย ก็ปรับครั้งละหนึ่งสลึงคือควอเตอร์หนึ่ง แล้วใส่เก็บไว้.. เป็นครอบครัวที่ดีมาก จนแต่ว่าใจดี แล้วยังสั่งสอนเราทุกอย่าง ช่วยทำโน่นทำนี่ ดูแลเรา เราก็เรียกท่านว่าพ่อและแม่.. กลับมาแล้วก็ยังติดต่อกันอยู่เสมอๆ ถึงวันเกิดท่านก็ส่งบัตรอวยพรไป....ครั้งหนึ่งผมได้ไปอเมริกาก็แวะไปเยี่ยม ซึ่งท่านก็ดีใจมาก และทุกครั้งที่ผมไปอเมริกา ผมจะต้องโทรศัพท์ไปเสมอ ตอนที่ผมเป็นนายกฯแล้วนี่ผมเคยโทรฯไปคุยกับท่าน ซึ่งก็ดีใจมาก....”เมื่อพันตรี เปรม ติณสูลานนท์ สำเร็จการศึกษาวิชาทหารของกองทัพสหรัฐอเมริกาแล้ว ทางราชการได้บรรจุให้เป็นอาจารย์ประจำแผนกวิชายุทธวิถี กองการศึกษา โรงเรียนยานเกราะ ที่เกียกกาย กรุงเทพฯ เมื่อ ๒๔ เมษายน ๒๔๙๖


“ที่จริงผมก็ไม่ค่อยจะเสน่หาตำแหน่งอาจารย์เท่าไหร่หรอก พวกเราอยากเป็นผู้บังคับบัญชากันทั้งนั้น แต่บังเอิญตอนนั้นพวกจบจากต่างประเทศมีจำนวนน้อย ก็จัดผมไปเป็นอาจารย์ ต้องไปสอนหนังสือ ซึ่งก็ดีเหมือนกัน สอนหมดตั้งแต่นักเรียนนายสิบ นักเรียนนายร้อย นายทหาร นักเรียนทุกชั้น ชั้นนายร้อยนายพัน ตอนนั้นวิชาค่อนข้างจะสอนง่ายเพราะคนยังรู้น้อย ระบบใหม่ของอเมริกันคนยังรู้น้อย ก็สอนสะดวกไม่เหมือนสมัยใหม่คนรู้กันเยอะแล้ว ทำให้ลูกศิษย์ลูกหาเยอะแยะไปหมด นับว่าก็ดี แต่จริงๆแล้วถ้าเลือกได้ ก็ยังจะเลือกเป็นผู้บังคับบัญชามากกว่าจะเลือกเป็นอาจารย์....”



ชีวิตของการเป็นนายกรัฐมนตรี นับเป็นชีวิตที่แปลกประหลาดพิสดารสำหรับผมเอาการ อย่างไรก็ตาม เมื่อเข้ารับตำแหน่งนี้แล้วก็จะต้องทำต่อไปให้ดีที่สุด โดยยึดเอาพระบารมีเป็นที่ตั้ง และจะต้องได้รับความร่วมมือจากทุกๆฝ่ายด้วย สิ่งที่ผมและเพื่อนร่วมงานของผมเน้นในการพัฒนาชนบทตามแนวทางใหม่นี้ก็คือ จะพยายามพัฒนาโดยมุ่งยึดหลักการเข้าไปยกระดับความสามารถของตัวคน เพื่อให้ชาวชนบทช่วยตัวเองให้มากขึ้น โดยให้ความเข้าใจแก่เขา ดึงเขาให้เข้ามามีส่วนร่วม และได้รับประโยชน์จากการพัฒนาอย่างถาวร พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ กล่าวถึงการแก้ปัญหาในชนบทในที่ประชุมของสมาคมนักเรียนทุนรัฐบาล เมื่อ ๓ กุมภาพันธ์ ๒๕๒ “ทุกข์ของชาวนา คือทุกข์ของผม”


“...ฉันอยากไปดูสิ
ว่าพวกเธอทำอะไรกันอย่างไร
จะให้ฉันไปได้ไหม....”
กระแสพระดำรัสของ
สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ต่อพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ (เมื่อครั้งดำรงตำแหน่งแม่ทัพภาคที่ ๒)
ช่วงที่พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นแม่ทัพภาคที่ ๒ (พ.ศ.๒๕๑๖ – ๒๕๒๐) ต้องเผชิญกับวิกฤติภัยคอมมิวนิสต์ในภาคอีสาน และได้ดำเนินยุทธวิธี “การเมืองนำการทหาร” แก้ไขจนสถานการณ์ความรุนแรงลดลงโดยลำดับ เป็นที่กล่าวขวัญกันทั่วไป ในวันที่ ๕-๗ มิถุนายน ๒๕๒๐ สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี และสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา ได้เสด็จไปประทับแรม ณ ฐานปฏิบัติการวรพัฒน์ บ้านนาม่วง ต.ดอนตาล อ.มุกดาหาร จ.นครพนม (ปัจจุบันอยู่ในเขตพื้นที่ อ.ดอนตาล จ.มุกดาหาร) เพื่อทรงเยี่ยมเยียนราษฎร และโปรดให้หน่วยแพทย์ พอ.สว. ตรวจรักษาผู้ป่วยเจ็บในพื้นที่ พร้อมทั้งพระราชทานเสื้อผ้า เครื่องใช้และยาชุดตำราหลวงแก่คนชรา รวมทั้งพระราชทานธงประจำรุ่นลูกเสื้อชาวบ้าน ทั้งสองพระองค์ได้เสด็จทอดพระเนตรการปฏิบัติงาน ตลอดจนความเป็นอยู่ของทหารใน,ฐานปฏิบัติการวรพัฒน์ โดยมีพลโท เปรม ติณสูลานนท์แม่ทัพภาคที่ ๒ ในขณะนั้น ถวายการอารักขาอย่างใกล้ชิด


“...ผมในฐานะเป็นแม่ทัพก็ต้องคอยดูแลโดยใกล้ชิด คืนแรกที่ท่านเสด็จฯ ไปประมาณ ๔ โมงเย็น แล้วก็ประทับเสวยจนกระทั่งตีสองท่านก็ยังทรงพระอักษรอยู่ ทรงพระอักษรด้วยตะเกียง ผมก็เดินไปเดินมาวนไปวนมาอยู่ที่เราทำที่ประทับถวาย ท่านเหลียวมาเห็นท่านก็บอก แม่ทัพ ทำไมยังไม่นอน ผมก็เลยทูลปดไปว่า ข้าพระพุทธเจ้า ยังไม่ง่วง ที่จริงผมเป็นห่วงมากกว่า...ผมก็เลยอยู่จนกระทั่งตีห้า เพื่อถวายความปลอดภัย...”

ด้วยความสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ประธานองคมนตรีและรัฐบุรุษ กองทัพภาคที่ ๒ กองพลทหารราบที่ ๓ จังหวัดมุกดาหาร และอำเภอดอนตาล ได้ร่วมกันพัฒนาฐานปฏิบัติการวรพัฒน์ให้เป็นสถานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ของชาติ ในการนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้ใช้ชื่อสถานที่แห่งนี้ว่า “อุทยานสมเด็จย่า” พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นประธานพิธีเปิดป้ายอุทยานสมเด็จย่าอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ ๒๐ ตุลาคม๒๕๔๓


ในต้นปี ๒๕๓๐ สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ได้เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเยี่ยมราษฎรภาคเหนือ ได้ทอดพระเนตรดอยตุง ซึ่งตั้งอยู่ในพื้นที่อำเภอแม่จันและอำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย สภาพป่าถูกทำลายอย่างรุนแรงมาก จึงมีพระราชกระแสปรารภที่จะแก้ไขสภาพพื้นที่ป่าดอยตุงโดยการปลูกป่า พร้อมทั้งมีพระราชประสงค์ที่จะร่วมงานด้วยพระองค์เอง

พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ นายกรัฐมนตรีในขณะนั้นได้รับสนองพระกรุณาธิคุณในทันทีด้วยการจัดทำโครงการพัฒนาดอยตุง ให้บรรลุผลสำเร็จภายในปี ๒๕๓๓ เพื่อน้อมเกล้าฯถวายสมเด็จพระบรมราชชนนี ในวโรกาสอันเป็นมหามงคลที่ทรงเจริญพระชนมายุ ๙๐ พรรษา โดยได้มอบให้กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายใน กองทัพบก เป็นหน่วยกลางประสานงานกับส่วนราชการที่เกี่ยวข้อง ประกอบด้วย ๖ กระทรวงหลักคือ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, มหาดไทย, คมนาคม, อุตสาหกรรม, สาธารณสุข และศึกษาธิการ จัดทำแผนและโครงการเริ่มตั้งแต่ปี ๒๕๓๑ และกำหนดให้แล้วเสร็จภายใน ๓ ปี พร้อมทั้งมอบหมายให้มูลนิธิแม่ฟ้าหลวงในพระราชูปถัมภ์ของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี เป็นหน่วยงานประสานกับองค์กรภาคเอกชนที่จะเข้าร่วมพัฒนาดอยตุง เมื่อโครงการเริ่มขึ้น คณะทำงานต่างเห็นพ้องกันว่าสมควรจะจัดสร้างที่ประทับบนดอยตุง เพื่อจะได้ประทับพักผ่อนแทนการเสด็จแปรพระราชฐานไปยังต่างประเทศ และจะได้ทรงงานดูแลสนับสนุนการฟื้นฟูสภาพป่าในบริเวณนั้น จึงได้ร่วมกันสำรวจและเตีรยมการเลือกพื้นที่ ต่อมาเมื่อวันที่ ๑๕ มกราคม ๒๕๓๐ สมเด็จพระบรมราชชนนีและสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนาได้เสด็จพระราชดำเนินทอดพระเนตรพื้นที่ที่จะสร้างพระตำหนักแห่งใหม่ ทรงพอพระทัยมาก และพระราชทานพระราชวินิจฉัยแก่สถาปนิกในเรื่องรูปแบบของพระตำหนัก อีกทั้งโปรดให้ใช้พระราชทรัพย์ส่วนพระองค์จัดสร้าง


ในวันที่ ๒๓ ธันวาคม ๒๕๓๐ สมเด็จพระบรมราชชนนีได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นประธานในพิธีวางศิลาฤกษ์ ซึ่งกระทำตามแบบแผนวัฒนธรรมล้านนาอย่างสมบูรณ์ ต่อมาเมื่อการก่อสร้างดำเนินไปได้ประมาณ ๘๐% ก็ได้จัดถวายเป็นที่ประทับเมื่อวันที่ ๒๓ พฤศจิกายน ๒๕๓๑ เพื่อให้สมเด็จพระบรมรราชชนนีได้ประทับทรงงานตามพระทัยที่ได้ตั้งพระราชประสงค์ไว้ ทรงเรียกพระตำหนักนี้ว่า “บ้านที่ดอยตุง”


โครงการพัฒนาดอยตุงทำให้ยอดดอยตุงที่เคยโล้นเตียนด้วยการถางป่า ทำไร่เลื่อนลอยปลูกฝิ่น ได้กลับกลายมาเป็นดอยที่เต็มไปด้วยป่าไม้ตามเดิม ชาวไทยภูเขาได้รับการส่งเสริมอาชีพปลูกพืชเมืองหนาว อาทิ กาแฟพันธ์อาราบิกา ไม้ดอก เห็ดหลินจือ สตรอเบอรรี่ แทนการปลูกฝิ่น นอกจากนั้น มีการจัดตั้งศูนย์บำบัดและฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติดยาเสพติด ที่บ้านผาหมี อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย โครงการพัฒนาดอยตุง จึงนับเป็นอีกหนึ่งโครงการที่ช่วยขจัดปัญหา และสร้างความสงบสุขอย่างยั่งยืนแก่ประชาชนอย่างแท้จริง


ในปี พ.ศ.๒๔๙๗ นอกจากพันตรี เปรม ติณสูลานนท์ ได้รับพระราชทานยศ “พันโท” แล้ว ในวันที่ ๓๐ ธันวาคม ปีเดียวกัน ยังได้รับคำสั่งกองทัพบกแต่งตั้งให้เป็น ผู้บังคับกองพันที่ ๕ กรมทหารม้าที่ ๒ และรักษาราชการอาจารย์แผนกวิชาทหาร กองการศึกษา โรงเรียนยานเกราะ กองพลน้อยทหารม้าอีกตำแหน่งหนึ่งนับเป็นประสบการณ์อย่างครบถ้วนในฐานะนายทหารเหล่าทหารม้า และเป็นอีกช่วงเวลาประทับใจในชีวิตราชการทหารของพลเอก เปรม ติณสูลานนท์
๑ กรกฎาคม ๒๔๙๒ พันตรี เปรม ติณสูลานนท์ เป็นผู้บังคับกองร้อยที่ ๓ กองพันทหารม้าที่๔ จังหวัดอุตรดิตถ์
๑ พฤษภาคม ๒๔๙๓ พันตรี เปรม ติณสูลานนท์ เป็นรองผู้บังคับกองพันทหารม้าที่ ๔
(ต่อมาแปรสภาพเป็นกองพันทหารม้าที่ ๗)
๗ กรกฎาคม ๒๔๙๓ พันตรี เปรม ติณสูลานนท์ ได้รับแต่งตั้งให้เป็นรองผู้บังคับการจังหวัดทหารบกอุตรดิตถ์ อีกตำแหน่งหนึ่ง
พ.ศ.๒๔๙๕ – ๒๔๙๖ พันตรี เปรม ติณสูลานนท์ ได้รับคัดเลือกจากกองทัพบกให้ไปศึกษาที่โรงเรียนยานเกราะของกองทัพบก สหรัฐอเมริกา ณ ฟอร์ทนอกซ์ มลรัฐเคนตั๊กกี้
๒๔ เมษายน ๒๔๙๖ พันตรี เปรม ติณสูลานนท์ เป็นอาจารย์แผนกวิชายุทธการวิธี กองการศึกษา
โรงเรียนยานเกราะ กองพลร้อยทหารม้า (กรงุเทพฯ)
๓๐ มกราคม ๒๔๙๙ พันโท เปรม ติณสูลานนท์ เป็นผู้บังคับกองพันที่ ๕ กรมทหารม้าที่ ๒ และรักษาราชการอาจารย์ แผนกวิชาทหาร กองการศึกษา โรงเรียนยานเกราะ
๓๐ มีนาคม ๒๕๐๑ พันเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นผู้ช่วยผู้บัญชาการโรงเรียนทหารม้ายานเกราะ ศูนย์การทหารม้า
๒๕ ธันวาคม ๒๕๐๑ พันเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นรองผู้บัญชาการโรงเรียนยานเกราะ ศูนย์การทหารม้า
๑๓ มีนาคม ๒๕๐๖ พันเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นรองผู้บัญชาการโรงเรียนทหารม้า ศูนย์การทหารม้า
๑ ตุลาคม ๒๕๐๖ พันเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นรองผู้บัญชาการศูนย์การทหารม้า และรองผู้บังคับการจังหวัดทหารบกสระบุรี
๑ ตุลาคม ๒๕๑๑ พลตรี เปรม ติณสูลานนท์ เป็นผู้บัญชาการศูนย์การทหารม้า และผู้บังคับการจังหวัดทหารบกสระบุรี

“หยิ่งในเกียรติ และผยองในเหล่า” เป็นวาทะที่พลตรี เปรม ติณสูลานนท์ ผู้บัญชาการศูนย์การทหารม้า สอนผู้ใต้บังคังบัญชา ให้ภาคภูมิใจในการเป็นทหารม้า ให้สำนึกว่าตนเป็นส่วนหนึ่งของเหล่าทหารที่สร้างเกียรติประวัติคู่ประเทศมายาวนาน ที่สำคัญ พลตรี เปรม ติณสูลานนท์ ได้ปฏิบัติตนเป็นแบบอย่างแก้ผู้บังคับบัญชา ทั้งในเรื่องการทำงานและการวางตน จนเป็นที่เลื่องลือและจดจำกันได้แม่น อาทิ การเอาใจใส่การทำงานอย่างจริงจัง ไม่เบียดบังเวลาทำงานไปทำกิจธุระส่วนตัว มีความละเอียดรอบคอบ ตลอดจนรักษาผลประโยชน์ของทางราชการอย่างเคร่งครัด นอกจากนั้น พลตรี เปรม ยังให้ความใกล้ชิดผู้ใต้บังคับบัญชา รับฟังและช่วยแก้ไขปัญหาต่างๆไม่ว่าจะเรื่องงานหรือเรื่องส่วนตัว สมกับสรรพนาม “พ่อ” หรือ “ป๋า” ซึ่งเป็นคำตามประเพณีของเหล่าทหารม้าที่ใช้เรียก หัวหน้าเหล่า หรือ ผู้บัญชาการศูนย์การทหารม้า


ลักษณะประจำตัวของ “ป๋าเปรม” อีกประการหนึ่งที่ผู้ใต้บังคับบัญชาชื่นชม คือ บุคลิกภาพอันสง่างามอย่างสุภาพบุรุษ และมีรสนิยมภูมิฐาน ประณีต แต่ขณะเดียวกันก็สมถะและเรียบง่าย นอกจากการพัฒนา “คน” แล้ว พลตรี เปรม ติณสูลานนท์ ได้ให้ความสำคัญกับการพัฒนาคุณภาพของหน่วยงาน อาทิ ให้ดัดแปลงรถสายพานลำเลียงพล หรือ เอพีซ๊. จนสามารถใช้งานได้อย่างปลอดภัยมากขึ้น เป็นประโยชน์ต่อเหล่าทหารม้าและหน่วยงานต่างๆ ของกองทัพบก อีกทั้งริเริ่มโครงการ “การฝึกหน่วยทหารขนาดเล็ก (ทหารม้า) ปฏิบัติการอิสระ” มีการปรับปรุงทั้งเครื่องช่วยฝึกและการวางแผน เพื่อเตรียมความพร้อมในทันที เมื่อกองทัพต้องการใช้งาน ส่วนด้านการศึกษา ให้ปรับปรุงหลักสูตรและวิธีการสอนให้ทันสมัยเหมาะสมกับเหตุการณ์ ด้านความเป็นอยู่ของกำลังพล ได้จัดสร้างอาคารกองบัญชาการศูนย์การทหารขึ้นใหม่ แทนอาคารเดิมซึ่งใช้งานมากว่า ๔๐ ปี รวมทั้งให้ซ่อมแซมอาคารที่พัก กับจัดสร้างเพิ่มเติม รวมทั้งปรับปรุงระบบไฟฟ้าและประปาภายในหน่วยงานให้มีใช้อย่างเพียงพอ กล่าวได้ว่า ช่วงเวลาที่พลตรี เปรม ติณสูลานนท์ เป็นผู้บัญชการทหารม้า ทั้งบุคลากรและหน่วยงานได้รับการพัฒนาคุณภาพอย่างเห็นได้ชัด สมศักดิ์ศรีกับคำที่ว่า “หยิ่งในเกียรติ และผยองในเหล่า” และท่านยังเป็นแบบอย่างให้ทหารม้ารุ่นหลังเจริญรอยตามอย่างภาคภูมิใจ


เหล่าทหารม้า มีประเพณีอย่างหนึ่งซึ่งสืบทอดกันมาแต่อดีต คือ เปรียบหัวหน้าเหล่า หรือ ผู้บัญชาการศูนย์การทหารม้า เป็น “พ่อม้า” เปรียบผู้ใต้บังคับบัญชา เป็น “ลูกม้า” และมักจะเรียกหัวหน้าเหล่าว่า “พ่อ” หรือ “ป๋า” ตามแต่ผู้บังคับบัญชาท่านนั้น ๆ จะเห็นชอบ หรืออาจไม่เรียกเลยก็ได้ เพราะไม่ใช่ข้อบังคับ สรรพนามแทนตัวของพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ที่คนทั่วไปคุ้นหูว่า “ป๋าเปรม” ก็เกิดขึ้นในช่วงที่ท่านดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการศูนย์การทหารม้า ค่านิยมของทหารม้าที่โดดเด่นคือ ความรักพวกพ้อง กล้าแสดงออก จนได้ชื่อว่าเป็นเหล่าที่มีชีวิตโลดโผนโจนทะยานมากเหล่าหนึ่ง เห็นได้จากคำขวัญต่าง ๆ ของเหล่าทหารม้าว่า “มีดีต้องโชว์” “กอดคอกันตาย” และ “สุราละโว้ย” ซึ่งในช่วงที่ “ป๋าเปรม” เป็นหัวหน้าเหล่า ได้วางตัวอย่างสง่างาม ไม่ตึงและไม่หย่อนเกินไป คือท่านร่วมกิจกรรมสังสรรค์กับผู้ร่วมงาน ผู้ใต้บังคับบัญชาอย่างสม่ำเสมอ แต่มิใช่เที่ยวดื่มสุราจนเมามาย ท่านรู้จักเวลาและพอประมาณ งานสังสรรค์ของท่านจึงเน้นที่ความสนุกสนาน เป็นการกระชับความสัมพันธ์ในหมู่เหล่า และเป็นแบบอย่างให้ “ลูกม้า” ที่เคยเที่ยวดื่มแบบหยำเปปรับตัวตามอย่างเต็มใจ ผู้ใต้บังคับบัญชาเหล่าทหารม้าในขณะนั้น นอกจากจะได้ปฏิบัติตามประเพณี เรียกพลตรี เปรม ติณสูลานนท์ ว่า “ป๋าเปรม” แล้ว โดยส่วนมากยังรู้สึกประทับใจผูกพันเสมือนท่านเป็น “พ่อ” จริง ๆ อีกด้วย


พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดให้สร้าง เครื่องหมายแสดงพระเกียรติยศสำหรับประดับที่ฉลองพระองค์ แบบธรรมเนียมสากลตะวันตก และทรง บัญญัติศัพท์เรียกว่า “ตรา”อันมาจากคำเรียกเครื่องหมายนี้ในภาษาอังกฤษว่า “STAR”


ตราไอราพต เป็นตราดวงแรก
ซึ่งพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสร้างขึ้น โดยนำแบบอย่างมาจากลวดลายของ พระราชลัญจกรประจำรัชกาล

นับเป็นเวลาหลายศตวรรษแล้วที่ประเทศไทยมีเครื่องหมายแสดงเกียรติยศและบำเหน็จความชอบเรียกกันว่า เครื่องยศ ซึ่งพระมหากษัตริย์ทรงสร้างขึ้นสำหรับพระราชทานแก่พระบรมวงศานุวงศ์ เจ้านาย ขุนนาง ที่ไว้วางพระราชหฤทัยให้ปฏิบัติพระราชภารกิจต่างพระเนตรพระกรรณ เครื่องยศนี้จะเป็นสิ่งสำคัญแสดงตำแหน่งที่ลำดับยศศักดิ์ของบุคคลเหล่านั้น ได้แก่ แหวน สังวาล ลูกประคำทอง พานหมากทองคำ ดาบฝักทอง เครื่องนุ่งห่ม เป็นต้น ผู้ได้รับพระราชทานจะแต่งและนำเครื่องยศเข้าไปใช้ในงานสำคัญ ๆ ต่อหน้าพระที่นั่งได้


ล่วงมาถึงแผ่นดินรัชกาลที่ ๔ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างเครื่องหมายแสดงพระเกียรติยศสำหรับประดับฉลองพระองค์ตามแบบอย่างของประเทศตะวันตก เรียกว่า เครื่องราชอิสริยยศ หรือที่เรียกต่อมาว่า เครื่องราชอิสริยาภรณ์ ทั้งได้พระราชทานให้แก่พระบรมวงศานุวงศ์ เจ้านาย ขุนนาง ตามลำดับยศศักดิ์เช่นเดียวกับเครื่องยศในอดีตกาล


ปัจจุบัน เครื่องราชอิสริยาภรณ์หมายความรวมถึง สิ่งที่พระมหากษัตริย์ทรงสร้างขึ้นสำหรับพระราชทานแก่ผู้กระทำความดีความชอบอันเป็นประโยชน์แก่ประเทศ ศาสนา และประชาชน รวมทั้งเหรียญที่ระลึกที่พระราชทานเป็นบำเหน็จความชอบในโอกาสต่าง ๆ และที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้บุคคลประดับได้อย่างเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่ทางราชการกำหนด


เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ ใช้อักษรย่อว่า นร. เป็นตระกูลเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่มีความเป็นมาสืบแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี


ในสมัยรัชกาลที่ ๕ ได้กำหนดศักดิ์ของเครื่องราชอิสริยาภรณ์นี้ ให้อยู่รองจากเครื่องขัตติยราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติคุณรุ่งเรืองยิ่งมหาจักรีบรมราชวงศ์ ดังนั้น จึงเป็นเครื่องราชอิสริยาภรณ์ชั้นสูงสุดที่สามัญชนจะได้รับพระราชทาน เครื่องราชอิสริยาภรณ์ นร. มีพระมหากษัตริย์ทรงไว้ซึ่งพระราชอำนาจที่จะพระราชทานและเรียกคืนเครื่องราชอิสริยาภรณ์นี้ได้ ในการพระราชทาน มีประกาศนียบัตรทรงลงพระปรมาภิไธยและประทับพระราชลัญจกรพระราชทานด้วย ปัจจุบัน เครื่องราชอิสริยาภรณ์ นร. มีจำนวนทั้งหมด ๒๗ สำรับ เป็นเครื่องต้นของพระมหากษัตริย์ ๑ สำรับ และสำหรับพระราชทานแก่พระบรมวงศานุวงศ์ และข้าราชการชั้นผู้ใหญ่ ๒๖ สำรับ อนึ่ง เครื่องราชอิสริยาภรณ์ตระกูลนี้ เป็นตระกูลแรกที่ใช้เป็นเครื่องมงคลราชบรรณาการในการเจริญพระราชไมตรีกับพระมหากษัตริย์ต่างประเทศ โดยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้า ฯ ให้สร้างตรานพรัตนราชวราภรณ์ขึ้นเพื่อพระราชทานเป็นการตอบแทนแด่พระเจ้านโปเลียนที่ ๓ แห่งฝรั่งเศส ในการที่ฝรั่งเศสส่งตราชั้นสูง “ลิจองดอนเนอร์” มาถวายเมื่อ พ.ศ.๒๔๐๖ นอกจากนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ถวายเครื่องราชอิสริยาภรณ์ นร. เป็นพุทธบูชาแด่พระพุทธชินราช พระพุทธรูปประธาน ณ วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ถวายเครื่องราชอิสริยาภรณ์เป็นพุทธบูชาแด่พระพุทธสิหิงค์ พระพุทธรูปประธาน ณ วัดพระศรีมหาธาตุวรวิหาร



ประกาศนียบัตรกำกับเครื่องราชอิสริยาภรณ์ นร. ในรัชการปัจจุบัน
พระสังวาลพระนพ ทำด้วยทองคำล้วน มีดอกประจำยามประดับนพรัตน ๑ ดอก เป็นเครื่องทรงของพระมหากษัตริย์ สร้างมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา
พระมหาสังวาลนพรัตนราชวราภรณ์ ทำด้วยทองคำล้วน มีดอกประจำยาม ๓๖ ดอก ประดับนพรัตนดอกละชนิดสลับกันไป สร้างในสมัยรัชกาลที่ ๑
ดารานพรัตน และแหวนนวรัตน สร้างในสมัยรัชกาลที่ ๔ เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ์ ฝ่ายหน้า


วันที่ ๑ ตุลาคม ๒๕๑๖ พลตรี เปรม ติณสูลานนท์ ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯให้ดำรงตำแหน่งรองแม่ทัพภาคที่ ๒ และขึ้นเป็นแม่ทัพภาพที่ ๒ อัตราพลโท ในปีถัดมา พื้นที่รับผิดชอบของกองทัพภาคที่ ๒ คือ ๑๖ จังหวัดในภาคอีสาน ซึ่งขณะนั้นกำลังร้อนระอุด้วยภัยรุกรานจากผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์ (ผกค.) มีพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย หรือ พคท.เป็นแกนนำ ประชาชนเข้าใจว่าสังคมไทยมีชนชั้น และพวกเขาถูกเอาเปรียบ ปลุกปั่นให้ชิงชังในคนของรัฐ และระบอบการปกครองของประเทศ ทั้งสร้างความเชื่อแก่ประชาชนว่าการปกครองด้วยระบบคอมมิวนิสต์เท่านั้นที่จะช่วยให้พวกเขาอยู่ดีกินดี และหนทางที่จะบรรลุได้ คือ ต้องต่อสู้ ต้องทำสงครามปลดแอกอำนาจรัฐ และนี่คือภาระหนักของนายทหารระดับผู้บังคับบัญชาผู้มีหน้าที่ปกป้องอธิปไตยของชาติ ซึ่งแม้จะผ่านร้อนหนาว ผ่านสมรภูมิมาแล้วหลายครั้ง แต่ก็ยังมิเคยต้องรบกับคนไทยด้วยกันเอง


เมื่อรับตำแหน่งรองแม่ทัพภาคที่ ๒ พลตรี เปรม ติณสูลานนท์ ได้เข้าประจำกองบัญชาการส่วนหน้าของกองทัพภาคที่ ๒ ตั้งอยู่ ณ จังหวัดสกลนคร ซึ่งจัดเป็นเขตพื้นที่สีแดง และทำให้ท่านทราบถึงความรุนแรงของสถานการณ์อย่างรวดเร็ว เนื่องจากเพียงวันที่สองที่ท่านไปอยู่ (๓ พฤศจิกายน ๒๕๑๖) ทหารใต้บังคับบัญชาถูกซุ่มโจมตีตายไปทีเดียว ๒๓ นาย จนโลงศพที่สกลนครแทบไม่พอใส่ เหตุการณ์นี้ทำให้ท่านเสียใจมาก และตั้งใจว่าต้องทำงานในพื้นที่นี้ต่อไป เพื่อแก้ไขปัญหาให้ได้ ขณะนั้น ยุทธวิธีที่ใช้ต่อสู้กับผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์ (ผกค.) คือวิธีปราบปรามศัตรูของชาติแบบใช้กำลัง หรือที่เรียกกันว่า “แบบทหาร” ซึ่งใช้ในสมรภูมิอื่น ๆ ได้ผลสำเร็จ แต่ครั้งนี้ สถานการณ์กลับตรงข้ามคือ “ยิ่งปราบยิ่งเพิ่ม ยิ่งตียิ่งโต” ปัญหาสำคัญประการหนึ่งคือ ทหารไม่ทราบว่าฝ่ายตรงข้ามเป็นใคร เพราะ ผกค. ไม่แสดงตัว และที่สำคัญ ผกค. ก็คือชาวบ้านในพื้นที่ซึ่งมีจิตใจฝักใฝ่ปฏิบัติตามแนวทางของ พคท. สิ่งที่สังเกตได้คือ เวลาทหารไปเยี่ยมเยียนชาวบ้าน มักไม่ได้รับการต้อนรับ ทั้งชาวบ้านยังแสดงท่าทีรังเกียจ แต่ฝ่ายทหารก็ไม่ละความตั้งใจที่จะประสานสัมพันธ์ ทั้งที่รู้ว่ากำลังอยู่ท่ามกลางภัยอันตราย หลังจากท่านและผู้ใต้บังคับบัญชาได้ใช้ความพยายามอยู่เป็นเวลานาน ชาวบ้านจึงเริ่มวางใจ และถ่ายทอดเรื่องราวให้ทราบ ในที่สุด ท่านและนายทหารฝ่ายเสนาธการก็สามารถประมวลสาเหตุหลัก ๓ ประการที่ทำให้คนไทยไปเข้ากับฝ่ายคอมมิวนิสต์ คือ
๑. ความลำบากยากจน
๒. ความคับแค้นใจที่ไม่ได้รับความเป็นธรรมในสังคม
๓. การถูกกดขี่ข่มเหง
และหนทางที่จะมีชัยชนะเหนือ ผกค. ได้ คือ ต้องแก้ปัญหาเหล่านี้ให้หมดไป

“มวลชนเป็นหัวใจของการทำสงครามปลดแอกของ พคท. การปลุกระดมการสร้างแนวร่วม จะนำไปสู่การจัดตั้งกองกำลังอาวุธ โดยอยู่ภายใต้การนำของพรรค ทั้ง ๓ สิ่งนี้ คือ แนวร่วม กองกำลังติดอาวุธ และพรรค ถือว่าเป็นแก้ววิเศษ ๓ ประการ ของ พคท. ในการต่อสู้เพื่อยึดอำนาจรัฐ” ข้อได้เปรียบของพคท. คือมองเห็นปัญหาและเข้าถึงจิตใจชาวบ้านได้ก่อนที่ภาครัฐจะเข้าไปช่วยเหลือ และที่สำคัญ ปัญหาบางอย่างเกิดจากเจ้าหน้าที่รัฐบาลบางคนใช้อำนาจอย่างไม่เป็นธรรม กดขี่ รีดไถ เหยียดหยาม ทำให้ชาวบ้านรู้สึกเกลียดชัง และไร้ที่พึ่ง ประกอบกับวินัยที่ผู้ปฎิบัติงานของพคท. นำมาใช้คือ ปฏิบัติการทุกอย่างต้องฟังคำบัญชา ไม่เอาข้าวของประชาชน เคารพและช่วยเหลือประชาชน พูดจาสุภาพ การซื้อขายต้องเป็นธรรม ยืมของต้องคืน ทำของเสียหายต้องชดใช้ ไม่ทำให้พืชผลของประชาชนต้องเสียหาย ไม่ดื่มสุราในเวลาปฏิบัติหน้าที่ ไม่ดุด่าทุบตีผู้อื่น ไม่ลวนลามสตรี ไม่ทารุณเชลย สินสงครามต้องมอบให้ส่วนรวม ดังนั้น ไม่ว่าทางรัฐบาลจะพยายามโฆษณาชวนเชื่อถึงความเลวร้ายของคอมมิวนิสต์ ก็ยากที่ชาวบ้านจะคล้อยตาม เพราะสิ่งนี้พวกเขาประสบตรงกันข้าม เมื่อเข้าใจสถานการณ์ วิเคราะห์พบสาเหตุ แนวทางแรกที่พลโท เปรม ติณสูลานนท์ แม่ทัพภาคที่ ๒ และนายทหารฝ่ายเสนาธิการ ได้คิดนำมาใช้คือ การดึงมวลชนจาก พคท. มาสู่ฝ่ายรัฐ ซึ่งรวมถึง นักรบ พคท. และ ผู้ให้การสนับสนุน พคท. ด้วย



ยุทธศาสตร์ใหม่ในการสู้รบจึงเริ่มขึ้น
ยุทธศาสตร์มวลชน “ป่าล้อมบ้าน บ้านล้อมเมือง” เป็นยุทธวิธีที่ เหมาเจ๋อตุง ผู้นำการปฏิวัติจีนใช้และได้รับชัยชนะในผืนแผ่นดินใหญ่ แนวคิดนี้หัวใจหลักคือมวลชน เพราะ “มวลชนเป็นมิตร มวลชนกำหนดยุทธศาสตร์ มวลชนกำหนดยุทธวิธี มวลชนเป็นแหล่งข่าว มวลชนเป็นคลังอาวุธและอาหาร มวลชนเป็นพลังงานในการปฏิวัติของสงครามประชาชน มวลชนเป็นผู้กำหนดแพ้กำหนดชนะ” การสู้กับคอมมิวนิสต์แบบเกลือจิ้มเกลือ ที่พลโท เปรม ติณสูลานนท์ แม่ทัพภาคที่ ๒ กับนายทหารฝ่ายเสนาธิการและคณะทำงาน อาทิ พลโท หาญ ลีลานนท์ พลตรี อาทิตย์ กำลังเอก และพันเอก เรวัต บุญทับ ได้กำหนดขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๘ เป็น “แผนการเมืองนำการทหาร” หรือ “ยุทธศาสตร์มวลชน” สามารถเจาะลึกเข้าสู่ประชาชนหรือมวลชน และสามารถนำมาเป็นพรรคพวกได้ ความหวังแห่งชัยชนะจึงบังเกิด เมื่อชาวบ้านในหมู่บ้านรวมตัวกันเป็น “กลุ่มราษฎรอาสาสมัครไทยอาสาป้องกันชาติ หรือ ทสปช.” ส่งผลสะท้อนอย่างใหญ่หลวงต่อการทำสงครามปฏิวัติหรือประชาชน ของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย หรือ พคท. การเข้าถึงมวลชนในหมู่บ้านได้ ย่อมเทียบเท่ากับทหารสามารถบุกเข้ายึดฐานที่มั่นของฝ่ายคอมมิวนิสต์ได้

การปฏิบัติการ
ยุทธศาสตร์การเมืองนำการทหาร คือปฏิบัติการรบซึ่งทหารทุกระดับในกองทัพภาคที่ ๒ เข้าใจตรงกัน จนมีศัพท์เรียกว่า “กองทัพของเราไม่ใช้ปืน แต่ใช้ปากในการทำงาน” การปฏิวัติการก็คือ สร้างสัมพันธ์กับประชาชนในพื้นที่ ด้วยท่าทีเป็นมิตร และยินดีให้ความช่วยเหลืออย่างจริงจัง เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตประชาชนให้อยู่ดีกินดี รวมทั้งช่วยปกป้องชาวบ้านให้ปลอดภัยจากการถูกเจ้าหน้าที่รัฐบาลบางคนข่มเหงรังแก เป็นต้น ในระหว่างที่พลโท เปรม ติณสูลานนท์ รับราชการกองทัพภาคที่ ๒ ท่านไม่ค่อยอยู่ที่นครราชสีมา ซึ่งเป็นศูนย์กลางของงานด้านบริหารและธุรการทั่วไป โดยมอบภารกิจด้านดังกล่าวให้รองแม่ทัพดูแล ส่วนตัวท่านไปอยู่ที่ส่วนหน้า สกลนคร คลุกคลีอยู่ในพื้นที่ปฏิบัติการ รวมทั้ง ออกไปตามหน่วยกองกำลังร่วมพลเรือน ตำรวจ ทหาร หรือ พตท. ตามจังหวัดต่าง ๆ เช่น ที่อุดรธานี เลย อุบลราชธานี สุรินทร์ จนได้รับสมญาว่า “นักรบสุภาพบุรุษ” จากการปฏิบัติงาน ที่ได้ผลของกองทัพภาคที่ ๒ แนวความคิด “การเมืองนำการทหาร” ได้เผยแพร่ไปสู่กองทัพภาคอื่น ๆ และกลายเป็นความคิดหลักของกองทัพบก กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายใน และขยายออกไปสู่คำสั่งสำนักนายกรัฐมนตรี ๖๖/๒๓ เรื่องนโยบายการต่อสู้เพื่อเอาชนะคอมมิวนิสต์ ลงวันที่ ๒๓ เมษายน ๒๕๒๓ ซึ่งนำไปสู่การยุติการสู้รบอย่างเด็ดขาดในปี ๒๕๒๔ ความคิดการเมืองนำการทหารจึงมิเป็นเพียงคุณูปการต่อภาคอีสานเท่านั้น แต่เป็นกุญแจสำคัญที่นำสันติสุขกลับคืนสู่ผืนแผ่นดินไทย



พิธีส่งมอบหน้าที่ แม่ทัพภาคที่ ๒
ขณะที่สถานการณ์ภัยคอมมิวนิสต์ในภาคอีสานเริ่มคลี่คลาย ในวันที่ ๑ ตุลาคม ๒๕๒๐ พลโท เปรม ติณสูลานนท์ แม่ทัพภาคที่ ๒ ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยผู้บัญชาการทหารบกอัตราพลเอก “เมื่อไปอยู่กับชาวอีสาน พอเราเริ่มทำงานแล้ว เราเริ่มได้รับความร่วมมือ มีความเข้าใจกันแล้วเราก็มีความผูกพันกัน ดังนั้นผมจึงรักคนอีสานมาก เพราเขาเป็นคนที่ทำให้เกิดความสำเร็จ และเขาก็รู้ว่าเขาเป็นส่วนที่ทำให้เกิดความสำเร็จ ...ก็รู้สึกเสียดายว่าถ้าอยู่ต่อไปก็คงมีโอกาสได้ช่วยเหลือชาวบ้านชาวเมืองได้มากยิ่งขึ้น” พ.ศ.๒๕๒๑ เมื่อพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นผู้บัญชาการทหารบก ได้ขอความร่วมมือจากแม่ทัพภาคทุกคน ให้ช่วยกันแก้ปัญหาภัยคอมมิวนิสต์ในพื้นที่ตามแนวทางที่กองทัพภาคที่ ๒ ได้ประสบความสำเร็จมาแล้ว เพราะเมื่อเหตุการณ์ด้านอีสานเริ่มสงบ ความรุนแรงก็ไปปรากฏที่อื่น โดยเฉพาะในพื้นที่รับผิดชอบของกองทัพภาคที่ ๔ (ภาคใต้) ซึ่งมีขบวนการโจรก่อการร้าย (ขจก.) และโจรคอมมิวนิสต์มลายู (จคม.) เคลื่อนไหวอยู่ ทุกกองทัพได้ให้ความร่วมมือเป็นอย่างดี และปฏิบัติตามจนได้ผลดีมาโดยลำดับ พ.ศ. ๒๕๒๓ หลังจากมีพระบรมราชโองการแต่งตั้งให้พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นนายกรัฐมนตรี และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงกลาโหม โดยยังคงดำรงตำแหน่งผู้บัญชาการทหารบกอยู่ด้วย ในวันที่ ๒๓ เมษายน ปีเดียวกัน พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ นายกรัฐมนตรีได้ประกาศใช้นโยบาย ๖๖/๒๕๒๓ อันเป็นนโยบายการต่อสู้เพื่อเอาชนะคอมมิวนิสต์โดยพลเอก ชวลิต ยงใจยุทธ ขณะเป็นเจ้ากรมยุทธการทหารบก เป็นผู้รับผิดชอบในการจัดทำ นโยบาย ๖๖/๒๕๒๓ นี้ เป็นปฏิบัติการหลังจากการป้องกันและปราบปรามผู้ก่อการร้ายประสบผลสำเร็จแล้ว เพื่อขยายผลการทำความเข้าใจระหว่างเจ้าหน้าที่บ้านเมืองกับผู้หลงผิดในลัทธิคอมมิวนิสต์ งานด้านนี้ได้รับการขยายผลอย่างกว้างขวาง นับตั้งแต่มีประกาศใช้ระเบียบสำนักนายกรัฐมนตรี ว่าด้วยไทยอาสาป้องกันชาติ พ.ศ.๒๕๒๑ เมื่อวันที่ ๔ กันยายน ๒๕๒๑ เป็นต้นมา โดย พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ในฐานะผู้อำนวยการศูนย์ไทยอาสาป้องกันชาติกลางได้กำหนดเรื่องหลักการฝึกอบรมและการจัดตั้ง ทสปช. เพื่อให้การปฏิบัติของศูนย์ ทสปช. ทุกระดับเป็นไปในทิศทางเดียวกัน มีการเปิดฝึกอบรม และการฝึกทบทวน ช่วยให้งานฝึกมวลชนขยายออกทุกภาค สำหรับ โครงการอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง (โครงการ อพป.) ที่ศูนย์อาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง กอ.รมน. รับผิดชอบดำเนินการมาตั้งแต่ปี ๒๕๑๘ และจะสิ้นสุดลงในปี ๒๕๒๔ นั้น รัฐสภาได้ตราเป็นพระราชบัญญัติจัดระเบียบบริหารหมู่บ้านอาสาพัฒนาและป้องกันตนเอง พ.ศ. ๒๕๒๒ และในระยะที่ ๒ จะได้จัดเข้าอยู่ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (พ.ศ.๒๕๒๔ – ๒๕๒๗) ซึ่งกำหนดจะจัดตั้งเป็นหมู่บ้าน อพป. ขึ้นในพื้นที่พัฒนาเพื่อความมั่นคงในเขต ๕๐ จังหวัด รวม ๔,๐๐๐ หมู่บ้าน ผลสำเร็จของโครงการ อพป. จะช่วยทำให้ราษฎรมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น อันเป็นหนทางนำไปสู่การยุติสถานการณ์ปฎิวัติของคอมมิวนิสต์ในที่สุด กองทัพบกได้จัดโครงการทหารกองหนุนเพื่อความมั่นคงของชาติอย่างเป็นระบบ โดยมอบหมายให้กองทัพภาค กับจังหวัดทหารบก รับผิดชอบดำเนินการและประสานขอรับการสนับสนุนจากส่วนราชการและเจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง มีการจัดฝึกอบรมราษฎรในแต่ละพื้นที่ เมื่อสำเร็จการฝึก ให้ดำเนินการจัดตั้ง องค์กรทหารกองหนุน เพื่อความมั่นคงของชาติ ระดับหมู่บ้านขึ้น และพิจารณาจัดตั้งในระดับตำบล ระดับอำเภอ และระดับจังหวัดต่อไป การจัดตั้งโครงการทหารกองหนุนเพื่อความมั่นคงของชาตินี้ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ได้รับแนวคิดมาจากระบบการควบคุมทหารกองหนุนของต่างประเทศ โดยเฉพาะอิสราเอล ซึ่งนอกจากจะเป็นประโยชน์อย่างยิ่งต่อการป้องกันประเทศแล้ว ยังเป็นพื้นฐานในการรวมพลังเพื่อพัฒนาหมู่บ้านที่สำคัญอีกด้วย ทหารพราน หรือนักรบประชาชน ถือกำเนิดเมื่อ ๑๘ กรกฎาคม ๒๕๒๑ เป็นกองกำลังของกองทัพบกและของชาติหน่วยหนึ่ง ได้มาจากราษฎรในท้องถิ่น ซึ่งสมัครใจที่จะเข้ารับการฝึกอบรมเช่นเดียวกับมวลชนประเภทอื่น จัดเป็นกำลังกึ่งทหาร เป็นหน่วยรบนอกแบบ มีทหารประจำการเป็นเจ้าหน้าที่โครงการ ดำเนินการจัดตั้งหน่วยทหารพราน และฝึกการอบรม กิจการทหารพรานในช่วงพลเอก เปรม ติณสูลานนท์ เป็นผู้บัญชาการทหารบก ได้ดำเนินไปอย่างกว้างขวาง โดยมีพลตรี ชวลิต ยงใจยุทธ (ยศในขณะนั้น) เป็นผู้รับผิดชอบ



ทหารพรานแบ่งเป็น ๓ ประเภทตามภารกิจรับผิดชอบ ดังนี้
๑.ทหารพรานปราบปราม ผกค. ประกอบด้วย ทหารพรานประจำถิ่น ทหารพรานจู่โจม
๒.ทหารพรานป้องกันประเทศ พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ผู้บัญชาการทหารบก อนุมัติให้จัดตั้งขึ้นเมื่อ ๒๓ กรกฎาคม ๒๕๒๓
๓.ทหารพรานรักษาความปลอดภัยและจัดระเบียบในศูนย์อพยพ (บริเวณชายแดนไทย-กัมพูชา)

การจัดตั้งหน่วยทหารพรานในสมัยแรก ๆ มีปัญหามาก เพราะเจ้าหน้าที่ดำเนินการจัดตั้งบางหน่วยเข้าใจผิด คิดว่าเป็นหน่วยที่ใช้ในปฏิบัติการรุนแรง การฆ่าฟัน จึงนำพวกไม่กลัวตาย และนักเลงหัวไม้มาฝึกอบรม นอกจากนั้น ยังมีปัญหาด้านเจ้าหน้าที่โครงการด้วย ดังนั้น เพื่อขจัดปัญหาดังกล่าว ผู้บัญชาการทหารบกจึงอนุมัติให้ส่งมอบหน่วยทหารพรานให้กองทัพภาคต่าง ๆ และกองกำลังป้องกันชายแดนจันทบุรี-ตราด ของกองทัพเรือ เป็นผู้รับผิดชอบดำเนินโครงการทหารพรานทั้งสิ้น ตั้งแต่วันที่ ๑ ตุลาคม ๒๕๒๓ ในปี พ.ศ. ๒๕๒๒ กองทัพบกได้จัดตั้ง “กรมทหารท้าที่ ๔ รักษาพระองค์” ขึ้น นับเป็นกรมทหารม้ารถถังหน่วยแรกของประเทศไทยต่อมา ในปีเดียวกัน กองทัพบกได้จัดตั้ง “กองพลทหารม้าที่ ๒” ซึ่งเป็นหน่วยทหารม้ายานเกราะ พร้อมกับให้โอนการบังคับบัญชากรมทหารม้าที่ ๑ รักษาพระองค์ ตลอดจนหน่วยขึ้นตรง รวมทั้งโอนกรมทหารม้า (รถถัง) ที่ ๔ รักษาพระองค์ ไปขึ้นการบังคับบัญชากองพลทหารม้าที่ ๒ โดยได้เปลี่ยนชื่อใหม่เป็น “กรมทหารม้าที่ ๔” ตั้งแต่วันที่ ๒๖ พฤศจิกายน ๒๕๒๒ และใน พ.ศ. ๒๕๒๓ กองทัพบกได้จัดตั้งกองพันทหารม้าที่ ๒๐ ขึ้นเป็นหน่วยในบังคับบัญชาของกรมทหารม้าที่ ๔ อีกหน่วยหนึ่ง นอกจากปฏิบัติภารกิจตามได้รับมอบหมายจากกองทัพบกแล้ว กรมทหารม้าที่ ๔ มีเกียรติประวัติได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้เป็นหน่วยทหารรักษาพระองค์ในสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี นอกจากนั้น ในปี พ.ศ.๒๕๒๔ กองทัพบกยังได้จัดตั้ง “กรมทหารม้าที่ ๕” ซึ่งเป็นกรมทหารม้ายานเกราะกรมแรก มีกองพันยานเกราะขึ้นการบังคับบัญชา ๓ กองพัน ได้แก่ กองพันทหารม้าที่ ๒๓ กองพันทหารม้าที่ ๒๔ และกองพันทหารม้าที่ ๒๕ ส่วนกองทัพภาคที่ ๒ ซึ่งมีพื้นที่รับผิดชอบกว้างขวาง กองทัพบกได้จัดตั้งกองพลทหารราบที่ ๖ ขึ้น เพื่อรับผิดชอบภารกิจในกองทัพภาคที่ ๒ ด้านอีสานตอนล่าง และจัดตั้ง กองบัญชาการช่วยรบที่ ๑ ทำหน้าที่จัดกำลังพลป้องกันชายแดน เพื่อเพิ่มศักยภาพกองทัพ กองทัพบกได้จัดตั้ง ศูนย์ต่อสู้ป้องกันภัยทางอากาศกองทัพบก (ศปภอ.ทบ.) ในระดับกองทัพบกและกองทัพภาค มีกองพลทหารปืนใหญ่ต่อสู้อากาศยานเป็นหน่วยรับผิดชอบดำเนินการ และจัดตั้ง ศูนย์อำนวยการสร้างอาวุธกองทัพบก (ศอว.ทบ.) กับ สำนักงานการวิจัยและพัฒนาการทางทหารกองทัพบก กองทัพบก ยังคงกำหนดนโยบายเน้นการเสริมสร้างกำลังกองทัพให้เข้มแข็ง เพื่อให้สามารถเผชิญกับภัยคุกคามได้ทุกรูปแบบ โดยได้มุ่งเน้นเรื่องการปกป้องอธิปไตยของชาติ และการต่อสู้เพื่อเอาชนะสงครามปฏิวัติของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) ให้เสร็จสิ้นโดยเร็ว นอกจากนั้น พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ได้เล็งเห็นความสำคัญของงานด้านกิจการพลเรือนของกองทัพบก จึงดำริให้จัดตั้ง กรมกิจการพลเรือนทหารบก โดยได้รับความเห็นชอบจากกองบัญชาการทหารสูงสุด และกระทรวงกลาโหม อนุมัติให้ดำเนินการเมื่อ พ.ศ.๒๕๒๔ และก่อตั้งขึ้นเมื่อ ๑๓ มกราคม ๒๕๒๕

รัฐบุรุษอาวุโสของประเทศไทย
พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล รัชกาลที่ ๘ มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ยกย่องนายปรีดี พนมยงค์ ไว้ในฐานะรัฐบุรุษอาวุโส เมื่อวันที่ ๘ ธันวาคม ๒๔๘๘ โดยมี ม.ร.ว.เสนีย์ ปราโมช นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น เป็นผู้รับสนองพระบรมราชโองการ


รัฐบุรุษของประเทศไทย
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในรัชกาลปัจจุบันมีพระบรมราชโองการโปรดเกบ้าฯ ยกย่อง พลเอก เปรม ติณสูลานนท์ ไว้ในฐานะรัฐบุรุษ เมื่อวันที่ ๒๙ สิงหาคม ๒๕๓๑ ในมีพลตรี ชาติชาย ชุณหะวัน นายกรัฐมนตรีในขณะนั้นเป็นผู้รับสนองพระบรมราชโองการ

องคมนตรี คือผู้มีตำแหน่งที่ปรึกษาของพระมหากษัตริย์ เริ่มมีมาตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในครั้งแรกใช้คำเรียกว่า ปรีวีเคานท์ซิล หรือ ที่ปฤกษาในพระองค์ ซึ่งมีจำนวนมากน้อยเท่าใด ไม่มีกำหนด ตามแต่พระราชประสงค์ และอยู่ในตำแหน่งไปจนสิ้นรัชกาล หรือมีการผลัดเปลี่ยนตามแต่ทรงเห็นสมควร ครั้นถึง พ.ศ. ๒๔๙๐ ในรัชกาลปัจจุบัน ได้มีประกาศแต่งตั้งอภิรัฐมนตรีตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย โดยอภิรัฐมนตรีมีหน้าที่ทั้งเป็นที่ปรึกษาของพระมหากษัตริย์ และเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ในขณะเดียวกัน ต่อมาในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๔๙๒ ได้บัญญัติถึงบทบาท และหน้าที่ขององคมนตรีไว้ดังนี้


“พระมหากษัตริย์ทรงเลือกและแต่งตั้งผู้ทรงคุณวุฒิเป็นประธานองคมนตรี คนหนึ่ง และองคมนตรีอีกไม่มากกว่าแปดคน ประกอบเป็นคณะองคมนตรี มีหน้าที่ถวายความเห็นต่อพระมหากษัตริย์ในพระราชกรณียกิจทั้งปวง ที่พระมหากษัตริย์ทรงปรึกษา และหน้าที่อื่นตามที่บัญญัติในรัฐธรรมนูญนี้” นับเป็นการวางพื้นฐานบทบาท และหน้าที่ขององคมนตรีสืบต่อมาจนถึงปัจจุบัน


คณะองคมนตรีในปัจจุบัน
ตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๐ ที่ใช้บังคับอยู่ในปัจจุบัน พระมหากษัตริย์ทรงเลือกและทรงแต่งตั้งผู้ทรงคุณวุฒิเป็นประธานองคมนตรีคนหนึ่ง และองคมนตรีอื่นอีกไม่เกิน ๑๘ คน ประกอบเป็นคณะองคมนตรี (มาตรา ๑๒ วรรคหนึ่ง) การเลือกและแต่งตั้งองคมนตรี หรือการให้องคมนครีพ้นจากตำแหน่ง ให้เป็นไปตามพระราชอัธยาศัย (มาตรา ๑๓ วรรคหนึ่ง)
องคมนตรีต้องไม่เป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร สมาชิกวุฒิสภา ต้องไม่ดำรงตำแหน่งในองค์กรต่างๆ ตามรัฐธรรมนูญ เช่น ตุลาการศาลรัฐธรรมนูญ กรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ เป็นต้น ต้องไม่เป็นข้าราชการ ซึ่งมีตำแหน่งหรือเงินเดือนประจำ พนักงานรัฐวิสาหกิจ เจ้าหน้าที่อื่นของรัฐหรือเจ้าหน้าที่ของพรรคการเมือง และต้องไม่แสดงการฝักใฝ่ในพรรคการเมืองใดๆ (มาตรา ๑๔) ก่อนรับหน้าที่องคมนตรีต้องถวายสัตย์ปฏิญาณต่อพระมหากษัตริย์